آئین‌نامه حفاظتی حمل دستی بار

خرداد 1389
هدف:
هدف از تدوین این آیین‌نامه ایمن‌سازی محیط کار و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی و پیشگیری از حوادث و بیماریهای ناشی از کار و ارتقاء سطح بهره‌وری در کلیه کارگاههائی که حمل دستی بار و فرایندهای مرتبط با آن که به هر نحو ممکن انجام می‌گیرد می‌باشد.
دامنه شمول:
این آیین‌نامه در کلیه کارگاههای مشمول ماده 85 قانون کار جمهوری اسلامی ایران لازم‌الاجراست.
فصل اول: تعاریف
حمل دستی بار:
انتقال و جابجائی بار توسط دست و دیگر بخش‌های بدن که همراه بالا بردن، پایین آوردن، کشیدن، هل دادن، نگه داشتن، چرخاندن و یا ترکیبی از موارد فوق می‌باشد.
ارگونومی:
علم اصلاح و بهینه‌سازی محیط، مشاغل و تجهیزات به گونه‌ای که متناسب با محدودیت‌ها و قابلیت‌های انسان باشد.
بار متعارف:
باری است که با توجه به شکل، اندازه، ابعاد، نوع، وزن و درجه حرارت آن، کارگری که دارای شرایط جسمانی مناسب باشد بتواند آن را به راحتی بلند یا حمل نماید.
بار سنگین:
باری است که وزن آن از حد مجاز بیشتر می‌باشد.
ایستگاه کار:
محلی است که کارگر در آن به کمک تجهیزات و وسایل کار به فعالیت مربوط به خود مشغول است.
فیزیولوژی کار:
شاخه‌ای از علم ارگونومی است که در آن قابلیت و توانمندی افراد در انجام فعالیت‌های جسمانی سنجیده می‌شود.
بارهای بددست:
بارهایی هستند که مچ دست برای نگهداشتن آن می‌بایست تا 90 درجه خم شود و یا به دست خوب جفت نمی‌شوند و دارای جای دست مناسب نیستند و یا بارهایی که لبه‌های سخت و تیز و یا بزرگ دارند و یا بارهایی که از طریق کیسه‌های نرم از وسط خم می‌شوند.
کارگر نوجوان:
کارگری است که سنش مطابق قانون کار بین 15 تا 18 سال تمام باشد.
فصل دوم: مقررات عمومی
ماده 1ـ حمل دستی بار به صورت انفرادی در موارد ذیل ممنوع است:
الف) برای نوع کاری که انجام می‌گیرد سنگین باشد.
ب) در جایی بسیار بلند یا کوتاه (خارج از حدود بین ران پا و شانه) قرار گرفته باشد به گونه‌ای که امکان بلند کردن ایمن آن وجود نداشته باشد.
ج) بسیار بزرگ، حجیم و یا دارای شکلی بوده که امکان دسترسی به آن مشکل باشد و یا جلوی دید شخص را بگیرد.
د) مرطوب، لغزنده و یا دارای لبه‌های تیز بوده به طوریکه گرفتن آن مشکل باشد.
هـ) بی‌ثبات بوده و مرکز ثقل آن به دلیل حرکت محتویات آن تغییر نماید.
ماده2ـ حمل دستی بار درصورت وجود شرایط نامناسب جوی، محیطی و کارگاهی که احتمال بروز حوادث و بیماریهای ناشی از کار می‌رود، ممنوع است.
ماده3ـ کارگرانی که در فرایند شغلی خود به طور پیوسته یا ناپیوسته حمل دستی بار را انجام می‌دهند بایستی علاوه بر برخورداری از سلامت جسمی، روحی و روانی متناسب با نوع کار از نظر شرایط جسمانی نظیر قد و وزن و جنسیت نیز متناسب با وظیفه محوله باشند.
تبصره ـ بکارگیری کارگران مذکور منوط به انجام معاینات بدو استخدام و دوره‌ای به ویژه از نظر آسیب‌های اسکلتی ـ عضلانی مطابق قوانین کار و تأمین اجتماعی می‌باشد.
ماده4ـ حمل دستی بار درصورتی مجاز است که امکان استفاده از وسایل یا تجهیزات مکانیکی مناسب و یا اصلاح شرایط کارگاهی نظیر چیدمان دستگاهها و تجهیزات و ایستگاههای کاری مقدور نباشد.
ماده5 ـ کارفرما مکلف است تدابیر لازم جهت ارزیابی چگونگی وضعیت حمل دستی بار در کارگاه و شناسائی خطرات مربوطه را اتخاذ نموده و با استفاده از راهکارهای فنی ـ مهندسی و علمی به اصلاح وضعیت حمل دستی بار از نظر ارگونومی و ایمنی مبادرت نماید.
ماده6 ـ در حین حمل دستی بار انجام اعمال ناایمن مانند شوخی‌کردن دویدن، پریدن، پرتاب نمودن و نیز کلیه اعمالی که مغایر اصول ایمنی و بهداشتی باشد ممنوع است.
ماده7ـ کارفرما مکلف است وسایل حفاظت فردی متناسب با حمل دستی بار را برای کارگران مربوطه فراهم نماید.
ماده8 ـ کارگران موظفند به کلیه دستورالعمل‌ها و توصیه‌های بهداشتی و ایمنی در زمینه حمل دستی بار که از طرف کارفرما و مراجع ذیصلاح ارائه می‌گردد عمل نموده و از وسایل حفاظت فردی که توسط کارفرما بدین منظور تهیه شده استفاده نمایند.
فصل سوم : مقررات اختصاصی
ماده 9ـ کارفرما مکلف است ضمن تعلیم روشهای صحیح و مناسب حمل دستی بار، کارگران خود را از خطرات‌احتمالی آگاه‌نموده و نظارت‌های‌لازم را در این زمینه‌ها اعمال نماید.
ماده10ـ درمواردی که کارگر مجبور به انجام فعالیت‌‌های خارج از حدتوان فیزیولوژیکی باشد، کارفرما مکلف است با اعمال تمهیداتی مانند چرخش کار، زمان استراحت و طراحی ایستگاههای کار بسته‌بندی مناسب و رعایت اصول انبارداری نسبت به حذف یا کاهش آسیب‌های ناشی از حمل دستی بار اقدام نماید.
تبصره ـ برای محاسبه حد توان فیزیولوژیکی می‌بایستی از فرمول مندرج در ضمیمه شماره 3 استفاده شود.
ماده11ـ کارفرما مکلف است دستگیره‌های متناسب با نوع بار برای گرفتن بسته‌ها و بارهای بددست تعبیه نماید.
ماده12ـ در فعالیت بلند کردن بار میزان مجاز بار برای کارگران مرد با گروه سنی 50 ـ 19 سال باید از روش محاسباتی مندرج در ضمیمه شماره 4 استفاده شود.
تبصره1ـ میزان مجاز بلندکردن بار برای کارگران نوجوان و مرد بالای 50 سال هفتاد و پنج درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می‌باشد.
تبصره2ـ میزان مجاز بلند کردن بار برای کارگران زن با گروه سنی 50 ـ 19 سال هفتاد درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می‌باشد.
تبصره3ـ میزان مجاز بلندکردن بار برای کارگران نوجوان و زن بالای 50 سال 45 درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می‌باشد.
ماده13ـ نیروهای وارده به منظور کشیدن و هل دادن بار در حالت افقی و عمودی نباید از مقادیر مندرج در جدول 1 و 2 ضمیمه تجاوز نماید.
ماده14ـ حداکثر وزن بلند کردن بار در کارهای نشسته برای مردان و زنان نباید به ترتیب از 5 و 3 کیلوگرم بیشتر باشد.
فصل چهارم : مقررات متفرقه
ماده15ـ در فعالیت‌های حمل و جابجایی بار در شرایط بهینه که به صورت یک نفره انجام می‌گیرد حداکثر بار مجاز به تفکیک گروه سنی و جنس کارگران باید مطابق جدول زیر باشد:
تبصره1ـ در اوزان بالاتر از حدمجاز، حمل و جابجایی بار باید توسط وسایل مکانیکی مناسب و یا چند نفره صورت پذیرد.
تبصره2ـ درصورتی که حمل و جابجایی بار در شرایط بهینه (با توجه به فاکتورهای مدت زمان حمل بار، فرکانس حمل بار، مناسب‌بودن بار، شرایط محیط کار و وضعیت بدن حین‌کار) امکان‌پذیر نباشد مقادیر جدول فوق مطابق استانداردها و مقررات موجود تعدیل خواهد شد.
ماده16ـ حمل و جابجایی بار برای زنان در طول مدت بارداری و همچنین ده هفته پس از زایمان ممنوع می‌باشد.
ماده17ـ جهت حمل دستی مواد سمی و شیمیایی که مواجهه پوستی یا استنشاقی یا گوارشی با آن منجر به ایجاد آسیب یا مسمومیت می‌گردد استفاده از ظروف یا محفظه‌های مقاوم در بسته و محصور که امکان مواجه با مواد مذکور وجود نداشته و دارای برچسب حاوی مشخصات ماده شیمیایی یا سمی موردنظر باشد الزامی است.
ماده18ـ مسئولیت رعایت مقررات این آیین‌نامه برعهده کارفرمای کارگاه بوده و درصورت وقوع هرگونه حادثه یا بیماری ناشی از کار به دلیل عدم توجه کارفرما به الزامات قانونی مطابق مواد 175 و 176 قانون کار عمل شده و نامبرده مکلف به جبران خسارت وارده به زیان‌دیدگان می‌باشد.
این آیین‌نامه مشتمل بر 4 فصل و 18 ماده و 7 تبصره به استناد مواد 85 و 91 قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 28/10/1388 شورای عالی حفاظت فنی تدوین و در تاریخ 5/3/1389 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.
بدیهی است از زمان لازم‌الاجراشدن آن، آیین‌نامه مربوط به حمل بار با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگران زن و نوجوانان موضوع مواد 75 و 83 قانـون کار که در تاریخ11/1/1370 به تصـویب وزیر کار و امور اجتـماعی رسیده، فاقد اعتبار می‌باشد.
ضمائم

شرایط محدوده بالایی نیرو (برحسب کیلوگرم) مثال‌هایی از نوع کار
فشار دادن به سمت پائین تا ارتفاع آرنج 29 کیلوگرم نیرو بسته‌بندی کردن، باربندی، مهر و موم‌کردن بسته‌ها
فشاردادن به سمت بالا تا ارتفاع شانه 20 کیلوگرم نیرو بلندکردن یک گوشه یا انتهای شیئی نظیر یک لوله یا تیرآهن، بلندکردن یک شیئی تا قسمت بالای قفسه

ضمیمه شماره3
ظرفیت کار جسمانی (PWC)
حداکثر میزان مصرف انرژی است که فرد می‌تواند با این میزان مصارف انرژی به انجام فعالیت‌های شغلی 8 ساعته خودپرداخته و دچار صدمات جسمانی نگردد.
PWC (ظرفیت کار جسمانی) از طریق فرمول زیر به دست می‌آید:
در فرمول فوق t زمان فعالیت برحسب دقیقه می‌باشد.
AC = حداکثر قابلیت هر فرد در مصرف اکسیژن می‌باشد که تحت عنوان توان هوازی شناخته می‌شود و برحسب لیتر در دقیقه بیان می‌شود، برای تعیین AC مراحل زیر را طی می‌کنیم:
با دادن مقدار کار مشخص به فرد از طریق یکی از روش‌ها از جمله تست دوچرخه ارگومتر، تست نوار نقاله یا تست پله، نتایج ضربان قلب (HR) و حجم اکسیژن مصرفی را در چهار مرحله قرائت می‌کنیم و سپس با استفاده از مختصات بدست آمده رابطه خطی بین ضربان قلب و میزان اکسیژن مصرفی بدست می‌آید و سپس ماکزیمم ضربان قلب فرد را از طریق فرمول زیر بدست می‌آوریم:
(سن ٭ 63/0) – 210 = HR ماکزیمم
حال با جایگذاری مقدار ماکزیمم ضربان قلب در فرمول خط فوق مقدار AC بدست می‌آید.
ضمیمه شماره4
روش محاسباتی جهت تجزیه و تحلیل عمل بلندکردن بار
شرکت/کارخانه: ارزیاب:
شغل: تاریخ:
1) وزن شیء موردنظر را یادداشت کنید:
وزن بار بلندشده برحسب کیلوگرم:
2) یکی از عددهای موجود در مستطیل‌های زیر را که با موقعیت دست فرد در زمانیکه وی شروع به بلندکردن یا پایین‌‌آوردن اشیاء (بار) می‌کند، مطابقت دارد انتخاب نمائید.
3) عددی که با دفعاتی که فرد در هر دقیقه بار را بلند می‌کند مطابقت دارد را در نظر گرفته و با توجه به عددی که نشاندهنده ساعت‌هایی است که فرد در طول روز صرف بلندکردن (بار) می‌کند، عدد کلی را از روی جدول انتخاب کنید.
توجه: برای بلندکردن کمتر از یکبار در هر 5 دقیقه عدد 1 را در نظر بگیرید.

4) اگر فرد بیش از 45 درجه هنگام بلندکردن (بار) خم‌شده باشد عدد 85/0 را انتخاب و در غیراینصورت عدد 0/1 را انتخاب نمایید.
5) اعدادی که شما در مراحل قبلی انتخاب کرده‌اید را در جدول زیر قرار دهید:
حد مجاز بلندکردن = عدد مرحله4 ٭ عدد مرحله3 ٭ عدد مرحله2 (برحسب کیلوگرم)
6) آیا وزن بار بلندشده (در مرحله1) کمتر از وزن حد مجاز بلندکردن (مرحله5) است؟
بلی: خطری وجود ندارد خیر : خطر وجود دارد
توجه: اگر شغلی مستلزم بلندکردن بارهایی با وزن‌های مختلف باشد مراحل 1 تا 5 بالا را انجام دهید:
1ـ در مرحله دوم بدترین حالت بلندکردن را بررسی کنید. سنگین‌ترین بار بلندشده و عمل بلندکردن بار در بدترین وضعیت بدنی.
2ـ روش انجام بلندکردن بار که معمولاً اجرا می‌شود را بررسی کنید. در مرحله سوم از فرکانس و مدت زمان برای تمام مراحل بلندکردن (بار) در یک روز کاری استفاده کنید.
ماده18ـ مسئولیت رعایت مقررات این آئین‌نامه برعهده کارفرمای کارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه یا بیماری ناشی از کار به دلیل عدم توجه کارفرما به الزامات قانونی مطابق مواد 175 و 176 قانون کار عمل شده و نامبرده مکلف به جبران خسارت وارده به زیان‌دیدگان می‌باشد.
این آیین‌نامه مشتمل بر 4 فصل و 18 ماده و 7 تبصره به استناد مواد 85 و 91 قانون کار جمهوری اسلامی ایران در جلسه مورخ 28/10/1388 شورایعالی حفاظت فنی تدوین و در تاریخ 5/3/1389 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده است.
بدیهی است از زمان لازم‌الاجراشدن آن، آیین‌نامه مربوط به حمل بار با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگران زن و نوجوانان موضوع مواد 75 و 83 قانون کار که در تاریخ 11/1/1370 به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی رسیده، فاقد اعتبار می‌باشد.