مهریه از حقوق مالی اساسی زن در ازدواج است و در قانون ایران به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: عندالمطالبه و عندالاستطاعه. متداول‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع مهریه، مهریه عندالمطالبه است که به زن این امکان را می‌دهد در هر زمان که بخواهد، بدون نیاز به اثبات شرایط خاص، آن را مطالبه کند. شناخت درست این نوع مهریه، ویژگی‌ها، مراحل قانونی مطالبه و قوانین جدید مرتبط با آن برای هر دو طرف ازدواج اهمیت بالایی دارد. در این مقاله همه نکات مهم درباره مهریه عندالمطالبه را بررسی می‌کنیم.

مهریه عندالمطالبه چیست؟

به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهریه عندالمطالبه می‌شود و می‌تواند در هر زمان آن را از همسرش مطالبه کند. «عندالمطالبه» یعنی پرداخت در زمان درخواست؛ به بیان ساده، هر وقت زن بخواهد، مرد موظف به پرداخت است.

این نوع مهریه چند ویژگی مهم دارد: اول اینکه قابلیت مطالبه فوری دارد؛ زن حتی در همان روز عقد هم می‌تواند آن را طلب کند. دوم اینکه زن نیازی به اثبات توانایی مالی شوهر ندارد و برعکس، اگر مرد توانایی پرداخت را نداشته باشد، خودش باید اعسار (ناتوانی) را در دادگاه ثابت کند. سوم اینکه ارتباطی با طلاق ندارد و زن می‌تواند بدون قصد جدایی هم حق خود را دریافت کند. و در نهایت، زن در مهریه عندالمطالبه از حق حبس برخوردار است؛ یعنی می‌تواند تا زمان پرداخت کامل مهریه از تمکین خودداری کند و در این مدت همچنان نفقه به او تعلق خواهد گرفت.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

شناخت تفاوت این دو نوع مهریه در هنگام عقد اهمیت زیادی دارد. در عندالمطالبه، زن هر زمان بخواهد می‌تواند درخواست مهریه کند و مرد موظف به پرداخت است، مگر اینکه اعسار خود را ثابت نماید. در مقابل، در مهریه عندالاستطاعه، اصل بر ناتوانی مرد است و زن باید توانایی مالی همسرش را ثابت کند.

از نظر ضمانت اجرا هم تفاوت وجود دارد: در عندالمطالبه، تا سقف ۱۱۰ سکه امکان صدور حکم جلب و حتی زندان برای مرد وجود دارد، در حالی که در عندالاستطاعه چنین امکانی وجود ندارد مگر اینکه استطاعت مالی مرد ثابت شود. همچنین حق حبس فقط در مهریه عندالمطالبه معنا دارد و در عندالاستطاعه اکثریت حقوقدانان آن را منتفی می‌دانند.

مقاله مرتبط: تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

قانون جدید مهریه عندالمطالبه و مسئله زندان

یکی از پرسش‌های پرتکرار این است که آیا مهریه عندالمطالبه منجر به زندان می‌شود یا نه. طبق قوانین جدید و به‌ویژه ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، شرایط تغییر کرده است.

امروزه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه امکان صدور حکم جلب و زندان برای مرد وجود دارد. یعنی اگر مهریه کمتر یا برابر با ۱۱۰ سکه باشد و مرد از پرداخت آن خودداری کند، زن می‌تواند درخواست بازداشت کند. اما برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، زن باید توانایی مالی مرد را ثابت کند و حتی در این صورت هم امکان حبس وجود ندارد؛ تنها از محل شناسایی و توقیف اموال می‌توان مهریه را وصول کرد.

البته اگر مرد در مهلت مقرر (۳۰ روز پس از ابلاغ اجرائیه) دادخواست اعسار بدهد، تا زمان تعیین تکلیف اعسار، بازداشت نخواهد شد. اگر اعسار پذیرفته شود، مهریه قسط‌بندی خواهد شد، اما در صورت عدم پرداخت پیش‌قسط یا اقساط در موعد مقرر، مجدداً امکان بازداشت وجود دارد.

مراحل و نحوه مطالبه مهریه عندالمطالبه

براساس قانون برنامه پنجم توسعه، زن برای مطالبه مهریه ابتدا باید از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک اقدام کند که روشی سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر از مراجعه مستقیم به دادگاه است.

مراحل به این صورت است: زن یا وکیلش ابتدا به دفتر ازدواج مراجعه می‌کند و با ارائه سند نکاح و مدارک شناسایی، تقاضای صدور اجرائیه می‌دهد. اجرائیه به مرد ابلاغ می‌شود و او ده روز فرصت دارد مهریه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت، زن باید به اداره اجرای ثبت مراجعه کند. در آنجا می‌تواند اموال مرد را برای توقیف معرفی کند؛ مانند حساب بانکی، خودرو یا ملک. پس از استعلام، اموال قابل توقیف شناسایی و در صورت لزوم به مزایده گذاشته می‌شود تا مهریه از محل آن پرداخت گردد. همچنین زن می‌تواند تقاضای ممنوع‌الخروج شدن شوهرش را نیز مطرح کند.

اگر هیچ مالی شناسایی نشود، اداره ثبت گواهی عدم امکان اجرا صادر می‌کند. زن با این گواهی به دادگاه خانواده مراجعه می‌کند و دادخواست مطالبه مهریه می‌دهد. از آن پس روند رسیدگی قضایی آغاز می‌شود.

هزینه‌های مطالبه نیز متفاوت است: در اداره ثبت، نیم عشر اجرایی (یک بیستم مبلغ مهریه) باید پرداخت شود، در حالی که هزینه دادرسی دادگاه ۳.۵ درصد کل مبلغ است.

مقاله مرتبط: آیا ازدواج مجدد زن حق مهریه او از ازدواج قبلی را از بین می‌برد؟

مهریه عندالمطالبه در انواع طلاق

مطالبه مهریه اغلب در زمان اختلاف و طلاق مطرح می‌شود و وضعیت آن در هر نوع طلاق متفاوت است.

اگر طلاق به درخواست مرد باشد، دادگاه ضمن صدور حکم طلاق، تکلیف مهریه را هم مشخص می‌کند و مرد موظف به پرداخت آن است؛ بنابراین زن نیازی به طرح دعوای جداگانه ندارد. اما در طلاق به درخواست زن، او باید برای دریافت مهریه دادخواست مستقل ثبت کند. در طلاق توافقی نیز همه چیز بستگی به توافق دو طرف دارد؛ ممکن است زن بخشی از مهریه را ببخشد یا توافق بر دریافت کامل آن شود.

شرایط خاص مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه در شرایط خاص هم قابل مطالبه است. مثلاً اگر زن در دوران عقد و پیش از برقراری رابطه زناشویی درخواست طلاق کند، نصف مهریه به او تعلق می‌گیرد. اما اگر صرفاً قصد مطالبه مهریه را داشته باشد، کل آن قابل دریافت است.

در عقد موقت نیز همین قاعده برقرار است و زن می‌تواند مهریه عندالمطالبه را مطالبه کند؛ فقط باید اصل وقوع عقد موقت را اثبات کند چون ثبت آن الزامی نیست. همچنین اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می‌تواند دادخواست اعسار بدهد. در صورت پذیرش، دادگاه مبلغی را به عنوان پیش‌قسط تعیین کرده و مابقی را به صورت اقساطی مشخص می‌کند. عدم پرداخت هر قسط می‌تواند دوباره منجر به صدور حکم جلب شود.

جمع بندی

مهریه عندالمطالبه حقی قانونی و فوری برای زن است که او را قادر می‌سازد در هر زمان، حتی بدون قصد طلاق، آن را مطالبه کند. با این حال، قوانین جدید از جمله محدودیت حبس تا سقف ۱۱۰ سکه، تغییرات قابل توجهی در روند اجرای این حق ایجاد کرده‌اند. بنابراین شناخت دقیق قوانین، مراحل اجرایی و هزینه‌ها هم برای زنان و هم برای مردان ضروری است. زنان باید بدانند چگونه می‌توانند از طریق ثبت یا دادگاه حقوق خود را پیگیری کنند و مردان هم باید از امکان قانونی اعسار و قسط‌بندی مطلع باشند. در نهایت، بهترین راه برای جلوگیری از پیچیدگی‌های حقوقی و اتلاف وقت، استفاده از مشاوره و همراهی یک وکیل متخصص در امور خانواده است.

مقاله مرتبط: آیا خیانت حق مهریه زن را از بین می‌برد؟