وقتی فردی فوت می‌کند، اموال و دارایی‌های باقی‌مانده از او میان وراث تقسیم میشود. اما قبل از هرگونه انتقال رسمی این اموال، قانون مالیات بر ارث تعیین می‌کند که وراث موظف به پرداخت مالیات مربوط به این دارایی‌ها هستند. اظهارنامه مالیاتی متوفی، سندی حیاتی است که مسیر پرداخت مالیات و تعیین سهم هر وارث را مشخص می‌کند. در این مقاله به طور کامل با مفهوم اظهارنامه مالیاتی متوفی، مراحل ثبت، مدارک مورد نیاز، مهلت‌های قانونی، نحوه محاسبه مالیات بر اساس نوع دارایی و نسبت وراث و نکات مهم پیرامون این فرآیند آشنا خواهید شد تا بتوانید با اطمینان کامل این مسئولیت مهم را انجام دهید.
اظهارنامه مالیاتی متوفی چیست و چه اهمیتی دارد؟
اظهارنامه مالیات بر ارث فرم رسمی است که وراث متوفی باید آن را تکمیل و به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند. این اظهارنامه برای محاسبه مالیات مربوط به اموالی که از فرد فوت شده به ارث می‌رسد، ضرورت دارد. زمانی که کسی فوت می‌کند و دارایی‌هایی از او به جای می‌ماند، وراث قانونی موظف‌اند قبل از اینکه بتوانند این دارایی‌ها را بفروشند، اجاره دهند یا سند آنها را منتقل کنند، مالیات بر ارث را پرداخت کنند. اظهارنامه مالیاتی نخستین گام در انجام این فرآیند است و بدون آن، محاسبه مالیات ممکن نیست و وراث نمی‌توانند مالکانه با اموال برخورد کنند.
چه کسانی موظف به ارائه اظهارنامه مالیاتی متوفی هستند؟
ارائه اظهارنامه مالیاتی بر عهده وراث قانونی متوفی یا ولی و نماینده قانونی آنها قرار دارد. طبق ماده ۱ قانون اصلاح قانون مالیات بر ارث، هر زمان که فردی فوت کند و دارایی‌هایی به ارث برسد، وراث باید مالیات بر ارث را طبق قانون پرداخت کنند.
مراحل ثبت اظهارنامه مالیاتی متوفی در سازمان امور مالیاتی
ثبت اظهارنامه مالیاتی متوفی بسته به سال فوت متوفی به دو صورت انجام میشود: حضوری یا الکترونیکی. برای متوفیانی که بعد از سال ۱۳۹۵ فوت کرده‌اند، ثبت اظهارنامه به شکل اینترنتی و از طریق سامانه ersportal.tax.gov.ir انجام میشود. در این حالت، فرم‌های ماده ۲۶ و ۳۴ باید تکمیل شوند. مراحل ثبت الکترونیکی عبارتند از: ورود به سامانه ersportal.tax.gov.ir با استفاده از نام کاربری و رمز عبور درگاه ملی خدمات مالیات my.tax.gov.ir (در صورت نداشتن حساب، ابتدا باید ثبت‌نام انجام شود). انتخاب فرم مناسب (فرم ۲۶ و ۳۴ برای متوفی کمتر از یک سال و فقط فرم ۳۴ برای متوفی بیش از یک سال). وارد کردن اطلاعات مورد نیاز شامل مشخصات متوفی، اطلاعات گواهی انحصار وراثت، وضعیت شهید بودن، اموال متوفی و دیون و هزینه‌ها (در فرم ۲۶). بازبینی و تایید نهایی اطلاعات و دریافت کد رهگیری که نشان‌دهنده ثبت اظهارنامه در سامانه است. پس از این مرحله، وراث باید با مدارک کامل به اداره مالیات مراجعه کنند.
مدارک لازم برای تکمیل اظهارنامه مالیاتی متوفی
برای تشکیل پرونده مالیات بر ارث، تهیه مدارک صحیح و کامل اهمیت بالایی دارد که شامل موارد زیر است:
- مدارک هویتی متوفی و وراث (شناسنامه و کارت ملی).
- گواهی انحصار وراثت که توسط دادگاه صادر میشود و وراث قانونی را مشخص می‌کند.
- اسناد مالکیت املاک، مدارک بانکی (گواهی موجودی، صورتحساب‌ها)، مدارک سهام و اوراق بهادار و سایر مدارک مرتبط با دارایی‌ها.
- فرم‌های اظهارنامه مالیات بر ارث (فرم‌های ۲۶ و ۳۴) و فرم درخواست گواهی انحصار وراثت.
- استعلام از مراجع مختلف مانند اداره ثبت احوال، اداره ثبت اسناد و املاک، بانک‌ها، سازمان بورس، سازمان امور مالیاتی و سازمان بیمه.
- در صورت نیاز، گزارش کارشناسی رسمی برای تعیین ارزش واقعی اموال.
- گواهی پرداخت بدهی‌های مالی متوفی.
- وکالت‌نامه معتبر در صورت استفاده از وکیل مالیاتی.
- مدارک معافیت‌های مالیاتی.
- رسید پرداخت مالیات بر ارث.
مهلت قانونی ارائه اظهارنامه مالیاتی متوفی و جریمه‌های دیرکرد
طبق اصلاحات قانونی از سال ۱۳۹۵، مهلت پرداخت مالیات و ارائه اظهارنامه مربوط به زمان انتقال دارایی به وراث است؛ یعنی وراث هر زمان که بخواهند دارایی را به نام خود منتقل کنند، موظف به پرداخت مالیات و تسلیم اظهارنامه هستند. این تغییر باعث شده دیگر مهلتی مثل شش ماه بعد از فوت برای ارائه اظهارنامه الزام‌آور نباشد. با این حال، در برخی منابع آمده است که اگر وراث دیر اقدام کنند یا انحصار وراثت را ظرف شش ماه پس از فوت انجام ندهند، جریمه‌هایی شامل ۱۰ درصد مالیات به عنوان جریمه دیرکرد و ۲.۵ درصد جریمه ماهانه در پرداخت مالیات برای هر ماه تاخیر اعمال میشود. همچنین پنهان کردن اموال متوفی هنگام ارائه اظهارنامه، شامل جریمه ۵ درصدی از ارزش کل اموال پنهان شده خواهد بود.
نحوه محاسبه مالیات بر ارث بر اساس نوع دارایی و نسبت وراث
مالیات بر ارث بر مبنای ارزش دارایی‌های متوفی محاسبه میشود و شامل اموال منقول و غیرمنقول میشود. مقدار مالیات بسته به نسبت خویشاوندی وراث با متوفی متغیر است. وراث به سه طبقه تقسیم می‌شوند:
- طبقه اول: شامل پدر، مادر، همسر، فرزندان و نوه‌ها
- طبقه دوم: شامل اجداد، برادر، خواهر و فرزندان آنها
- طبقه سوم: شامل عمو، عمه، خاله، دایی و فرزندان آنها
نرخ‌های مالیاتی برای سال‌های اخیر به صورت زیر تعیین شده است (نرخ‌ها بسته به طبقه وراث و نوع دارایی متفاوت است):
- املاک مسکونی: طبقه اول ۷.۵%، طبقه دوم ۱۵%، طبقه سوم ۳۰%
- املاک اداری و تجاری: طبقه اول ۳ تا ۷.۵%، طبقه دوم ۶ تا ۱۵%، طبقه سوم ۱۲ تا ۳۰% (بسته به منبع)
- خودرو و وسایل نقلیه: طبقه اول ۲%، طبقه دوم ۴%، طبقه سوم ۸%
- سپرده بانکی، اوراق مشارکت و سود سهام: طبقه اول ۳%، طبقه دوم ۶%، طبقه سوم ۱۲%
- سهام بورسی: طبقه اول ۰.۷۵%، طبقه دوم ۱.۵%، طبقه سوم ۳%
- سهام غیربورسی و سهم‌الشرکه: طبقه اول ۶%، طبقه دوم ۱۲%، طبقه سوم ۲۴%
- جواهرات، زیورآلات و سایر اموال: طبقه اول ۱۰%، طبقه دوم ۲۰%، طبقه سوم ۴۰%
در برخی شرایط معافیت‌هایی برای مالیات بر ارث وجود دارد، به‌خصوص اگر ارزش دارایی‌ها کمتر از دیون و هزینه‌های کفن و دفن باشد.
گواهی انحصار وراثت و نقش آن در فرآیند مالیاتی متوفی
گواهی انحصار وراثت سندی است که توسط دادگاه صادر میشود و وراث قانونی را مشخص می‌کند. این گواهی به وراث اجازه می‌دهد تا اموال متوفی را تصرف و تقسیم کنند. پس از دریافت این گواهی، وراث باید به سازمان امور مالیاتی مراجعه کرده و اظهارنامه مالیاتی خود را تکمیل کنند. لازم به ذکر است که قبل از سال ۱۳۹۵، دریافت گواهی مالیات بر ارث پیش‌نیاز صدور گواهی انحصار وراثت بود، اما بعد از آن این دو فرآیند از هم جدا شدند و خانواده‌ها ابتدا انحصار وراثت را دریافت کرده و سپس مالیات بر ارث را پرداخت می‌کنند.
روش‌های ارائه اظهارنامه مالیاتی متوفی (حضوری و الکترونیکی)
بسته به سال فوت متوفی، اظهارنامه مالیاتی به دو صورت ارائه میشود: حضوری: برای متوفیانی که قبل از سال ۱۳۹۵ فوت شده‌اند، وراث باید با مراجعه به اداره مالیات، اظهارنامه را تسلیم کنند. الکترونیکی: برای متوفیانی که بعد از سال ۱۳۹۵ فوت شده‌اند، امکان ارائه اظهارنامه از طریق سامانه ersportal.tax.gov.ir وجود دارد. برای این کار، لازم است وراث ابتدا در درگاه ملی خدمات مالیاتی my.tax.gov.ir ثبت‌نام کرده و نام کاربری و رمز عبور دریافت کنند.
نکات مهم در خصوص بدهی‌ها و اموال متوفی در اظهارنامه مالیاتی
- تمامی دارایی‌های متوفی شامل اموال منقول و غیرمنقول و مطالبات باید در اظهارنامه ذکر شود. پس از آن، دیون واقعی متوفی و هزینه‌های واجب مانند کفن و دفن از این اموال کسر می‌شوند.
- فرم ۲۶ شامل بخشی برای ثبت دیون و هزینه‌ها است، اما فرم ۳۴ چنین بخشی ندارد و برای متوفیانی که بیش از یک سال از فوت آنها گذشته استفاده میشود.
- وراث باید از پنهان کردن اموال خودداری کنند، زیرا در صورت کشف اموال پنهان، جریمه ۵ درصدی ارزش آن اموال در نظر گرفته میشود.
- ارزش اموال باید بر اساس قیمت روز تعیین شود و در صورت نیاز، وکیل مالیاتی یا کارشناس رسمی دادگستری به ارزیابی دارایی‌ها کمک می‌کند.
- نیازی نیست همه اموال به صورت یکجا تعیین تکلیف شوند؛ وراث می‌توانند در بازه زمانی مشخص، اموال را به تدریج منتقل کنند.
جمع بندی
اظهارنامه مالیاتی متوفی یکی از مراحل ضروری برای تعیین و پرداخت مالیات بر ارث است که بدون آن، امکان انتقال قانونی اموال متوفی به وراث وجود ندارد. تکمیل صحیح و به موقع این اظهارنامه، همراه با ارائه مدارک معتبر و رعایت مهلت‌های قانونی از بروز مشکلات و جریمه‌های مالی جلوگیری می‌کند. همچنین آگاهی از نحوه محاسبه مالیات بر اساس نوع دارایی و طبقه وراث، نقش مهمی در مدیریت بهتر امور مالیاتی دارد. در نهایت استفاده از روش‌های الکترونیکی ثبت اظهارنامه، روند را آسان‌تر و سریع‌تر کرده است. با رعایت نکات مطرح شده، وراث می‌توانند با اطمینان خاطر و بدون دغدغه، مراحل قانونی مربوط به مالیات بر ارث را پشت سر بگذارند.
سوالات متداول
اظهارنامه مالیات بر ارث چیست؟
فرمی است که وراث باید برای محاسبه و پرداخت مالیات بر ارث، حضوری یا اینترنتی آن را تکمیل کنند.
آدرس سامانه اظهارنامه مالیات بر ارث کجاست؟
آدرس سامانه ersportal.tax.gov.ir است که برای ورود به آن باید ابتدا در my.tax.gov.ir ثبت نام کرد.
چگونه فرم‌های ماده ۲۶ و ۳۴ را ثبت کنیم؟
این کار به صورت حضوری یا اینترنتی بسته به سال فوت متوفی انجام میشود.
مهلت ارسال اظهارنامه مالیاتی چقدر است؟
مهلت طبق قانون جدید از سال ۱۳۹۵ مربوط به زمان انتقال دارایی به وراث است، نه زمان فوت.
مالیات بر ارث املاک مسکونی چقدر است؟
برای وراث طبقه اول ۷.۵ درصد، طبقه دوم ۱۵ درصد و طبقه سوم ۳۰ درصد ارزش ملک است.
مالیات بر ارث سپرده بانکی چقدر است؟
برای طبقه اول ۳ درصد، طبقه دوم ۶ درصد و طبقه سوم ۱۲ درصد از موجودی حساب است.
مالیات بر ارث خودرو چقدر است؟
طبقه اول ۲ درصد، طبقه دوم ۴ درصد و طبقه سوم ۸ درصد ارزش خودرو.
آیا دیرکرد در تسلیم اظهارنامه مالیاتی جریمه دارد؟
برخی منابع می‌گویند خیر، اما در مواردی تأخیر در پرداخت مالیات و انحصار وراثت می‌تواند جریمه‌هایی شامل ۲.۵ درصد ماهانه و ۵ درصد پنهان‌کاری اموال را در پی داشته باشد.
