بخشنامه‌ای که اخیرا از سوی سازمان امور مالیاتی صادر شده، به‌طور مشخص به موضوع مهم «شمول یا عدم شمول مالیات بر افزایش بهای ناشی از تجدید ارزیابی دارایی‌های اشخاص حقوقی» می‌پردازد. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بسیاری از شرکت‌ها در سال‌های اخیر برای اصلاح ترازنامه، افزایش اعتبار نزد بانک‌ها و انطباق با استانداردهای حسابداری، به تجدید ارزیابی روی آورده‌اند. در این بخشنامه، نگاه سازمان به استناد نص صریح قانون روشن‌تر و یکپارچه‌تر بیان شده است. برای دریافت خدمات مشاوره وصول مطالبات می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

ارسال صورتجلسه شورای عالی مالیاتی

در متن بخشنامه، صورتجلسه شماره 201-9 مورخ 1404/08/13 شورای عالی مالیاتی ضمیمه شده و بر اساس بند ۳ ماده ۲۵۵ قانون مالیات‌های مستقیم برای اجرا ابلاغ شده است. این صورتجلسه، به‌نوعی جمع‌بندی و تفسیر رسمی شورای عالی مالیاتی از مواد قانونی مربوط به تجدید ارزیابی محسوب می‌شود و اداره‌های کل را موظف می‌کند در بررسی پرونده‌های مودیان، دقیقاً مطابق برداشت مندرج در صورتجلسه عمل کنند.

تاریخ و مصوبات مرتبط

مصوبه اصلی مربوطه به تبصره ۱ ماده ۱۴۹ قانون مالیات‌های مستقیم در تاریخ ۱۳۹۴/۰۴/۳۱ تصویب شده و از ابتدای سال ۱۳۹۵ لازم‌الاجرا بوده است. مطابق بخشنامه جدید، احکام مندرج در بندهای (ب) و (پ) ماده ۲۲ قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، از آنجا که صرفا به معافیت‌ها، نرخ صفر و مشوق‌های مالیاتی اشاره دارند، شامل «عدم شمول» ناشی از تبصره ۱ ماده ۱۴۹ نمی‌شوند. به بیان دیگر، عدم شمول مالیاتیِ مازاد تجدید ارزیابی همچنان برقرار است و تحت تأثیر احکام جدید ماده ۲۲ قرار نمی‌گیرد.

تحلیل شمول مالیات بر افزایش بهای دارایی‌ها

سؤال محوری شرکت‌ها این است: آیا تجدید ارزیابی دارایی‌ها کاملاً بدون مالیات است؟ پاسخ، بنا بر قانون، مثبت است اما با شرط رعایت استانداردهای حسابداری و مقررات قانونی. در این بخش، مبانی این عدم شمول مرور می‌شود.

استناد به تبصره 1 ماده 149 قانون مالیات‌های مستقیم

طبق تبصره ۱ ماده ۱۴۹، «افزایش بهای ناشی از تجدید ارزیابی دارایی‌های اشخاص حقوقی» با رعایت استانداردهای حسابداری مشمول مالیات بر درآمد نیست. دامنه این دارایی‌ها مطابق استانداردها، شامل دارایی‌های ثابت مشهود، دارایی‌های نامشهود، برخی سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و حتی دارایی‌های زیستی مولد است.

نکته مهم این است که قانون‌گذار این عدم شمول را در ردیف معافیت‌ها و مشوق‌ها قرار نداده، بلکه آن را ناشی از ماهیت غیرتحقق‌یافته و حسابداری این افزایش ارزش دانسته است.

بررسی بندهای ب و پ ماده 22 قانون پایانه‌های فروشگاهی

سوالی که توسط بسیاری از کارشناسان مطرح شده این بود که آیا احکام بندهای (ب) و (پ) ماده ۲۲ که محدودیت‌هایی برای اعطای معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی ایجاد می‌کند، شامل تجدید ارزیابی نیز می‌شود؟ طبق تفسیر شورای عالی مالیاتی، پاسخ خیر است. زیرا:

• عدم شمول مازاد تجدید ارزیابی، «معافیت» یا «مشوق» تلقی نمی‌شود.
• بنابراین، احکام محدودکننده ماده ۲۲ نمی‌تواند این عدم شمول را از بین ببرد.

تفاوت عدم شمول با معافیت‌های مالیاتی

معافیت، یعنی درآمدی که ذاتا مشمول مالیات هست اما قانون‌گذار آن را معاف می‌کند. اما عدم شمول بدین معناست که اساسا موضوع از ابتدا درآمد مالیاتی محسوب نمی‌شود. مازاد تجدید ارزیابی نیز دقیقا در همین دسته قرار می‌گیرد:

• درآمد نیست،
• تحقق نیافته،
• قابل تقسیم یا توزیع نیست،
• و تنها یک اصلاح در ارزش دفتری دارایی‌هاست.

به همین دلیل، در ترازنامه تحت عنوان «مازاد تجدید ارزیابی» در بخش حقوق مالکانه ثبت می‌شود.

نتیجه‌گیری و اجرای بخشنامه

جمع‌بندی بخشنامه این است که عدم شمول مالیات بر مازاد تجدید ارزیابی همچنان پابرجاست و تغییرات قانون پایانه‌های فروشگاهی آن را بی‌اثر نمی‌کند. با این حال، شرکت‌ها باید توجه کنند که هرگونه انتقال مازاد به حساب‌های دیگر، پوشش زیان یا عدم انتقال آن به سرمایه در مهلت مقرر، می‌تواند موجب شمول مالیات شود.

سوالات متداول درباره جدیدترین بخشنامه سازمان امور مالیاتی

آیا تجدید ارزیابی واقعا بدون مالیات است؟

بله؛ مادامی که مطابق تبصره ۱ ماده ۱۴۹ انجام شده و مازاد، جابه‌جا یا مصرف نشود.

در چه صورت مازاد تجدید ارزیابی مشمول مالیات می‌شود؟

در صورتی که انتقال به حساب سود و زیان، پوشش زیان، انتقال به اندوخته، تقسیم بین سهامداران و عدم انتقال به سرمایه طی یک سال باشد.

آیا هزینه استهلاک ناشی از تجدید ارزیابی قابل قبول مالیاتی است؟

خیر. سازمان امور مالیاتی تنها استهلاک مبتنی بر بهای تاریخی دارایی را می‌پذیرد.

هنگام فروش دارایی تجدید ارزیابی‌شده، مالیات چگونه محاسبه می‌شود؟

مبنای محاسبه ارزش دفتری بدون تجدید ارزیابی است؛ بنابراین سود مالیاتی بزرگ‌تر محاسبه می‌شود.