مهریه یا صداق از بنیادی‌ترین حقوق مالی زن در نظام حقوقی ایران و فقه اسلامی است. به محض جاری شدن عقد نکاح دائم، این حق بر ذمه شوهر مستقر می‌شود و زن مالک آن خواهد شد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند اگر شوهر قبل از پرداخت مهریه فوت کند، دیگر راهی برای مطالبه آن باقی نمی‌ماند. اما قانون مدنی و رویه قضایی ایران چنین تصوری را رد می‌کند. زن می‌تواند حتی پس از مرگ شوهر، مهریه خود را مطالبه کند و این حق هیچ ارتباطی با زنده بودن یا نبودن مرد ندارد.

تعریف و جایگاه قانونی مهریه

طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هرگونه تصرفی در آن داشته باشد. مهریه می‌تواند وجه نقد، اموال منقول یا غیرمنقول، طلا و سکه و حتی منفعت یا عملی مشروع باشد. در عرف حقوقی دو نوع مهریه بیشتر مطرح است. مهریه عندالمطالبه به محض مطالبه زن باید پرداخت شود و مرد حق تعلل ندارد، در حالی که در مهریه عندالاستطاعه پرداخت منوط به تمکن مالی مرد است و زن باید توانایی او را ثابت کند. با این حال پس از فوت شوهر، نوع مهریه تفاوتی ایجاد نمی‌کند و مهریه به عنوان دین قطعی بر عهده متوفی شناخته می‌شود.

مهریه پس از فوت شوهر

پس از مرگ شوهر، نخست باید دیون او پرداخت شود و سپس ارث میان وراث تقسیم گردد. ماده ۸۶۸ قانون مدنی صراحت دارد که مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی تنها پس از ادای دیون و واجبات مالی برقرار می‌شود. در این میان، مهریه یکی از مهم‌ترین دیون به شمار می‌رود و در ردیف دیون ممتاز قرار دارد. بنابراین زن قبل از تقسیم ارث می‌تواند طلب خود را وصول کند. حتی اگر شوهر دارای چند همسر دائم یا موقت باشد، هر یک از آنها می‌تواند به صورت جداگانه مهریه خود را از ترکه مطالبه نماید. تنها تفاوت در این است که همسر موقت از متوفی ارث نمی‌برد اما همچنان حق مطالبه مهریه را خواهد داشت.

محاسبه مهریه پس از فوت شوهر

نحوه محاسبه مهریه بسته به نوع آن متفاوت است. اگر مهریه وجه نقد باشد، مطابق تبصره ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی باید به نرخ روز محاسبه شود و شاخص بانک مرکزی ملاک به‌روزرسانی قرار می‌گیرد. در صورتی که مهریه سکه طلا باشد، زن مستحق همان تعداد سکه است و در صورتی که عین آن قابل تحویل نباشد، معادل قیمت روز سکه‌ها به او پرداخت می‌شود. در خصوص اموال غیرمنقول یا اموال خاص دیگر، اصل بر تحویل همان مال است و اگر آن مال از بین رفته باشد، قیمت روز آن محاسبه و پرداخت خواهد شد.

مقاله مرتبط: تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

مراحل قانونی مطالبه مهریه

زن برای دریافت مهریه پس از فوت شوهر دو مسیر اصلی در اختیار دارد. نخست اقدام از طریق اجرای ثبت است. اگر عقدنامه رسمی باشد، زن می‌تواند به دفترخانه‌ای که عقد در آن ثبت شده مراجعه کند. دفترخانه اجرائیه صادر می‌کند و به ورثه اطلاع می‌دهد. اگر ظرف ده روز بدهی پرداخت نشود، ترکه مهر و موم شده و مهریه از محل آن وصول می‌شود.

راه دوم مراجعه به دادگاه خانواده است. در این حالت زن باید دادخواستی علیه وراث به دادگاه خانواده تقدیم کند و مدارکی مانند گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت، سند ازدواج و مدارک هویتی خود را ارائه دهد. دادگاه پس از رسیدگی، در صورت احراز صحت مدارک، حکم به پرداخت مهریه صادر می‌کند و اجرای احکام دادگستری آن را از ترکه وصول خواهد کرد.

سایر حقوق مالی زن پس از فوت شوهر

مهریه تنها حق زن نیست. او می‌تواند همزمان از دیگر حقوق مالی نیز بهره‌مند شود. سهم‌الارث یکی از این حقوق است. اگر شوهر فرزند داشته باشد، زن یک هشتم از کل ترکه را ارث می‌برد و در صورت نبود فرزند، این سهم به یک چهارم افزایش می‌یابد. علاوه بر آن، زن می‌تواند جهیزیه خود را پس بگیرد به شرط آنکه مالکیتش را ثابت کند. اجرت‌المثل ایام زوجیت نیز از دیگر حقوق اوست، به ویژه اگر ثابت کند کارهای خانه را رایگان و از روی تبرع انجام نداده است. همچنین در مدت چهار ماه و ده روز عده وفات، زن در شرایط خاص حق دریافت نفقه خواهد داشت.

مقاله مرتبط: آیا ازدواج مجدد زن حق مهریه او از ازدواج قبلی را از بین می‌برد؟

چالش‌های عملی در مطالبه مهریه

چالش‌های عملی در مطالبه مهریه از شوهر فوت شده شامل:

• گاهی ترکه شوهر برای پرداخت کامل مهریه کافی نیست و زن تنها به اندازه دارایی باقیمانده طلبکار خواهد بود.
• برخی اموال غیرقابل تقسیم باید فروخته و تبدیل به پول شوند تا امکان پرداخت مهریه فراهم شود.
• اگر زن مهریه خود را در زمان حیات شوهر بخشیده باشد، دیگر حقی برای مطالبه آن ندارد مگر اینکه اثبات کند بخشش تحت اجبار یا فریب صورت گرفته است.
• اختلاف میان وراث و تلاش آنها برای به تاخیر انداختن تقسیم ترکه می‌تواند مسیر مطالبه مهریه را طولانی و پرچالش کند.

مزایای طرح دعوای مهریه پس از فوت شوهر

مزایای طرح دعوای مهریه پس از فوت شوهر عبارتند از:

• مهریه دینی ممتاز است و پرداخت آن بر تقسیم ارث مقدم است، بنابراین تضمین جدی برای حقوق زن محسوب می‌شود.
• این حق می‌تواند پشتوانه مالی مهمی برای زن در شرایط فقدان شوهر باشد.
• مهریه قابلیت انتقال به وراث زن را دارد و در صورت فوت زن قبل از وصول، طلب او از سوی وراث قابل پیگیری است.
• زن می‌تواند با توقیف اموال متوفی، وراث را به پرداخت سریع‌تر مهریه وادار کند.

تفاوت مهریه با ارث پس از فوت شوهر

یکی از ابهام‌های مهمی که پس از فوت شوهر مطرح می‌شود، تمایز میان مهریه و ارث است. مهریه در واقع یک دین قطعی است که به محض وقوع عقد، بر عهده شوهر قرار می‌گیرد و زن در هر زمان حتی پس از مرگ شوهر می‌تواند آن را مطالبه کند. از نظر قانونی، قبل از تقسیم ترکه بین وراث، باید تمام دیون متوفی از جمله مهریه، دیون بانکی و بدهی‌های مالی پرداخت شود و تنها آنچه باقی می‌ماند بین وراث تقسیم خواهد شد. در مقابل، ارث حق مستقلی است که بعد از کسر دیون متوفی میان ورثه تقسیم می‌شود. بنابراین، زن می‌تواند هم مهریه خود را دریافت کند و هم سهم‌الارثش را از باقیمانده اموال شوهر بردارد، بدون اینکه این دو با یکدیگر تداخل یا جایگزینی داشته باشند.

نقش وکیل در پیگیری مهریه پس از فوت شوهر

اگرچه زن می‌تواند شخصاً برای مطالبه مهریه پس از فوت همسر اقدام کند، اما پیچیدگی‌های قانونی و اختلافات احتمالی میان ورثه معمولاً باعث می‌شود این مسیر زمان‌بر و دشوار باشد. برای مثال، ممکن است بخشی از اموال متوفی توقیف شده باشد، یا وراث برای جلوگیری از پرداخت مهریه همکاری نکنند. در چنین شرایطی، حضور یک وکیل متخصص در دعاوی خانواده به زن کمک می‌کند تا با استناد به قوانین و مدارک معتبر، سریع‌تر به حق خود برسد. وکیل می‌تواند از همان ابتدا با تنظیم دادخواست صحیح، پیگیری پرونده در دادگاه یا اجرای ثبت، اعتراض به تصمیمات نادرست و حتی مذاکره با وراث، روند کار را تسهیل کند و مانع تضییع حقوق زن شود.

نمونه عملی مهریه پس فوت همسر

برای روشن شدن موضوع، فرض کنید مهریه زنی ۳۰۰ سکه باشد و شوهرش فوت کند. تنها دارایی او ملکی به ارزش ۹ میلیارد تومان است و قیمت هر سکه در زمان فوت ۳۰ میلیون تومان محاسبه شده است. در این حالت ارزش مهریه دقیقا معادل ۹ میلیارد تومان است. زن می‌تواند درخواست توقیف ملک را بدهد و پس از فروش آن، ابتدا مهریه پرداخت می‌شود و سپس باقیمانده ترکه میان وراث تقسیم خواهد شد.

جمع بندی

مهریه حقی است که حتی با فوت شوهر نیز از بین نمی‌رود و قانون ایران آن را به عنوان دینی ممتاز می‌شناسد. زن می‌تواند قبل از تقسیم ارث، طلب خود را دریافت کند و هیچ مانعی از نظر قانونی برای این کار وجود ندارد. آشنایی با شیوه‌های قانونی مطالبه، نحوه محاسبه مهریه، حقوق مالی دیگر زن و همچنین چالش‌های احتمالی، اهمیت بسیاری در حفظ حقوق زنان دارد. در نهایت، بهترین راهکار برای اطمینان از حفظ حقوق مالی، استفاده از مشاوره وکیل متخصص در دعاوی خانواده و ارث است.