سه ماده مهم قانون مدنی در خصوص انعقاد قرارداد
انعقاد قراداد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد.
این تعریف به معنای ایجاد تعهدات و تکالیفی برای طرفین عقد می‌باشد.
سه ماده مهم انعقاد قرارداد
- در ماده ۱۸۳ قانون مدنی تعریفی از قرارداد ارائه شده است.
در این ماده گفته شده که عقد یا قرارداد به این معناست که درصورتی که یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر، متعهد به انجام کاری شوند، بین آنها قراردادی لازم الاجرا بسته شده است.
اما این ماده به تنهایی کافی نیست.
نکته بعدی در ماده ۱۰ قانون مدنی لحاظ شده است. قراردادهای خصوصی فقط در صورتی قابل اجرا هستند که مخالف قانون نباشند.
بعلاوه برای اینکه یک قرارداد قابل اجرا و صحیح باشد، باید ماده ۱۹۰ قانون مدنی رعایت شود.
بر اساس این ماده طرفین قراردادها باید ۴ شرط اساسی را رعایت کنند، در غیر این صورت معامله آنها صحیح نیست و آن قرارداد باطل محسوب می‌شود.
۱. اولین شرط ماده ۱۹۰ قانون مدنی این است که هنگام بستن قرارداد، هر دو طرف قرارداد باید نسبت به انعقاد آن قرارداد رضایت و اختیار کامل داشته باشند.
یعنی اگر به علت تهدید وادار به امضای قرارداد شده باشند این قرارداد باطل و ارزش قانونی ندارد.
۲. دومین شرط ماده ۱۹۰ قانون مدنی این که طرفین قرارداد دارای اهلیت باشند. اهلیت یعنی اینکه شخص از نظر قانونی توانایی برای دارا شدن یا اجرای قرارداد را داشته باشد.
مثلا افرادی که دچار بیماریهای روانی هستند.
یا افرادی که به سن قانونی نرسیدند و به اصطلاح صغیر حساب می شوند از این توانایی برخوردار نیستند و اهلیت لازم برای انعقاد قرارداد را ندارند.
۳. شرط سوم در ماده ۱۹۰ قانون مدنی این است که موضوع قرارداد کاملاً مشخص و معین باشد و هر دو طرف خواستار پیاده سازی این موضوع باشند.
و همچنین موضوع باید به طور دقیق در متن قرارداد ذکر بشود.
مثلاً وقتی یکی از طرفین قرارداد قصد اجاره یک ملک و طرف دیگر قرارداد قصد فروش همون ملک را داشته باشد، طبیعتاً این قرارداد صحیح نیست.
یادتان باشد ابهام در خصوص موضوع معامله موجب بطلان اون می‌شود.
مورد چهارم در ماده ۱۹۰ قانون مدنی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که
معامله مشروعیت داشته باشد.
به این معنا که اگه هدف فردی در قرارداد هدفی غیرقانونی باشد، این قرارداد باطل محسوب می‌شود.
توجه داشته باشید که لازم نیست که طرفین قرارداد،
هدفشان از انجام معامله را در قرارداد مطرح کنند.
اما در صورتی که این هدف در قرارداد بیان شود باید هدف؛ منع قانونی نداشته باشد.
مثلاً کسی قادر نیست ملکی را اجاره کند و هدف از اجاره این ملک احداث محلی برای قمار باشد.
در این صورت معامله مشروعیت ندارد و قرارداد باطل است.
دو شرط اساسی برای عقد یا انعقاد قرارداد چیست؟
دو شرط اساسی برای هر عقد عبارتند از:
موافق میان دو یا چند اراده: عقد در اثر توافق میان دو یا چند شخص تحقق پیدا می‌کند.
مورد توافق همه طرفین: نتیجه حاصل از عقد باید مورد توافق همه طرفین آن باشد.
به عبارت دیگر، عقد به عمل حقوقی تعهد آوری گفته می‌شود که تحقق آن نیازمند یک اراده است. این تعهدات می‌توانند در قالب قراردادها، پیمان‌ها، و توافق‌نامه‌ها ایجاد شوند.
لطفاً توجه داشته باشید که این تعریف به عقود تملیکی اشاره نمی‌کند و تنها به تعهدات ناشی از توافق‌ها می‌پردازد.
انعقاد قرارداد تملیکی یا عقد تملیکی چیست؟
به انعقاد قراردادی گفته می‌شود که طی انجام آن یکی از طرفین یا هر دوی آنها مالک می‌شوند. به عبارت دیگر، در عقد تملیکی، مالکیت از یک نفر به نفر دیگر منتقل می‌شود. به عنوان مثال، وقتی که فردی پولی به کسی می‌دهد تا در عوض مالک خانه او شود، می‌توان گفت عقد تملیکی صورت گرفته است.
عقود تملیکی معمولاً در معاملات مرتبط با مالکیت املاک، خودروها، و دارایی‌های دیگر به کار می‌روند. این نوع قراردادها مهمترین و اصلی‌ترین اثر حقوقی آنها، انتقال مالکیت است. در تحلیل ماده ۱۸۳ قانون مدنی نیز می‌توان گفت که این ماده عقود تملیکی را در بر نمی‌گیرد.
مواردی که پس از انعقاد قرارداد باعث بطلان قرارداد می‌شود!
بطلان قرارداد در حقوق ایران به موارد زیر مرتبط است:
عدم قصد در انعقاد قرارداد: اگر طرفین یک قرارداد، به صورت نمایشی و بدون قصد واقعی انتقال مالکیت، قرارداد را منعقد کنند، قرارداد باطل خواهد بود.
عدم تعیین موضوع معین: اگر موضوع قرارداد مشخص نباشد، قرارداد باطل خواهد شد.
عدم اهلیت طرفین: اگر طرفین قرارداد اهلیت لازم را نداشته باشند، قرارداد باطل خواهد بود.
مشروعیت جهت معامله: اگر معامله در تخطی از شرایط قانونی انجام شود، قرارداد باطل خواهد شد.
بطلان قرارداد به معنای عدم وجود حقوق و تعهدات ناشی از آن قرارداد است. لذا در صورت باطل شدن قرارداد، طرفین نمی‌توانند در مورد عدم انجام تعهدات به دادگاه مراجعه کنند.
تفاوت بطلان قرارداد و فسخ قرارداد در چیست؟
بطلان قرارداد به معنای این است که از ابتدا قراردادی که بین طرفین منعقد گردیده است، فاقد اعتبار و اثر حقوقی بوده و به عبارتی اصلاً وجود خارجی پیدا نکرده است. در واقع، مانند این است که هیچگونه قراردادی میان طرفین از ابتدا بوجود نیامده است. به عنوان مثال، اگر در یک قرارداد خرید و فروشی مشخص شود که بیع جاری شده از ابتدا باطل بوده است (مانند فقدان قصد انشاء)، فروشنده باید ثمن را مسترد نماید و خریدار نیز مورد معامله را مسترد کند. همچنین، بطلان معامله مربوط به موردی است که معامله غیرنافذ است و تنفیذ نشود، مانند معامله اکراهی.
در مقابل، فسخ قرارداد به معنای بر هم زدن ارادی و یک‌طرفه انعقاد قراردادی است که به صورت صحیح منعقد شده است. در فسخ، آثار قرارداد از زمان انعقاد تا زمان فسخ باقی می‌ماند. به عبارت دیگر، قرارداد تا لحظه فسخ دارای اثر حقوقی است. در فسخ، نیازی به اخذ توافق طرف دیگر نیست و کسی که حق فسخ دارد، می‌تواند قرارداد را یک‌طرفه فسخ نماید، حتی اگر طرف دیگر راضی نباشد یا مخالفت کند.
بنابراین، تفاوت اصلی میان بطلان و فسخ قرارداد در این است که در بطلان، قرارداد از ابتدا فاقد اعتبار است، در حالی که در فسخ، قرارداد ابتدا به صورت صحیح منعقد شده و سپس توسط یکی از طرفین بر هم زده می‌شود.
نوشته: وحید رمضانپور
