مهریه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن در ازدواج است که در عقدنامه درج می‌شود و به نوعی تضمین مالی برای او به شمار می‌آید. اما نحوه تعیین و پرداخت آن می‌تواند سرنوشت حقوقی و مالی هر دو طرف را تحت تاثیر قرار دهد. یکی از انواع مهریه که در سال‌های اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته، مهریه عندالاستطاعه است. این نوع مهریه با هدف کاهش فشار مالی بر زوج و واقعی‌تر شدن تعهدات مالی ازدواج ایجاد شده، اما در عمل به دلیل پیچیدگی‌های قانونی و دشواری‌های اثبات، با چالش‌های بسیاری همراه است. در ادامه، تمام جنبه‌های مربوط به این نوع مهریه را با جزئیات بررسی می‌کنیم.

مهریه عندالاستطاعه چیست؟

مهریه عندالاستطاعه مهریه‌ای است که پرداخت آن منوط به داشتن توانایی مالی از سوی مرد است. یعنی زن تنها در صورتی می‌تواند این مهریه را مطالبه کند که بتواند در مراجع قضایی یا ثبتی ثابت کند شوهرش توان مالی لازم را دارد.

برای درک بهتر باید آن را با مهریه عندالمطالبه مقایسه کنیم. در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان بخواهد می‌تواند مهریه‌اش را طلب کند و مرد در صورت ناتوانی باید اعسار خود را ثابت نماید. اما در عندالاستطاعه، فرض اولیه بر ناتوانی مرد است و این زن است که باید استطاعت مالی همسرش را به اثبات برساند.

این شرط به صورت توافقی در عقدنامه ثبت می‌شود و می‌تواند شامل کل مهریه یا بخشی از آن باشد. به طور مثال ممکن است در عقدنامه ذکر شود ۱۱۰ سکه عندالمطالبه است و مازاد آن عندالاستطاعه پرداخت می‌شود. این انعطاف‌پذیری باعث می‌شود زوجین بتوانند تعهدات مالی ازدواج را متناسب با شرایط واقعی خود تنظیم کنند.

مراحل قانونی مطالبه مهریه عندالاستطاعه

فرآیند مطالبه مهریه عندالاستطاعه برخلاف تصور بسیاری ساده نیست و نیاز به طی مراحل مشخص دارد. نخستین اقدام، مراجعه زن یا وکیل او به دفتر ازدواجی است که عقد در آن ثبت شده است. در آنجا درخواست صدور اجرائیه برای مهریه ثبت می‌شود.

پس از صدور اجرائیه، پرونده به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک ارسال می‌گردد. زن باید در این اداره پرونده تشکیل دهد و هر مالی از شوهر که می‌شناسد معرفی کند تا در صورت امکان توقیف شود. در این مرحله حتی می‌تواند تقاضای ممنوع‌الخروج شدن همسرش را نیز ارائه کند.

در ادامه، اداره ثبت به کمک استعلام از نهادهای مختلف، اموال زوج را بررسی می‌کند. اگر مالی مثل ملک، خودرو یا سپرده بانکی یافت شود و جزو مستثنیات دین نباشد، توقیف شده و پس از کارشناسی به مزایده گذاشته می‌شود تا از محل فروش آن، مهریه زن پرداخت گردد. اما اگر مالی پیدا نشود یا کافی نباشد، گواهی عدم شناسایی مال صادر می‌شود.

با این گواهی، زن می‌تواند به دادگاه خانواده مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه بدهد. در این مرحله، بار اصلی اثبات توانایی مالی مرد بر دوش زن قرار دارد و بدون ارائه مدارک کافی، امکان گرفتن حکم از دادگاه دشوار خواهد بود.

مقاله مرتبط: تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

برای اثبات توانایی مالی مرد (استطاعت زوج) چه باید کرد؟

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در پرونده‌های مهریه عندالاستطاعه همین مسئله اثبات توانایی مالی است. زن باید مدارک و شواهدی ارائه کند که نشان دهد همسرش دارایی یا درآمد قابل توجهی دارد. این دارایی‌ها می‌تواند شامل املاک و مستغلات، خودرو، حساب‌های بانکی، سهام یا حتی حقوق و مزایای شغلی او باشد.

اگر مرد کارمند یا کارگر باشد، امکان توقیف بخشی از حقوق ماهیانه او وجود دارد. به طور معمول، در صورت نداشتن فرزند، یک‌سوم حقوق و در صورت داشتن فرزند، یک‌چهارم حقوق قابل توقیف است.

دادگاه می‌تواند با درخواست زن از مراجع رسمی مانند بانک مرکزی، اداره ثبت اسناد، پلیس راهور یا سازمان بورس، استعلام بگیرد و دارایی‌های احتمالی مرد را شناسایی کند. در برخی موارد نیز ممکن است زن بتواند ثابت کند که شوهرش اموال خود را به طور صوری و برای فرار از پرداخت مهریه به دیگران منتقل کرده است. در چنین شرایطی امکان طرح شکایت کیفری و ابطال معامله صوری وجود دارد.

آیا مهریه عندالاستطاعه زندان دارد؟

یکی از دغدغه‌های اصلی بانوان این است که آیا در صورت مطالبه مهریه عندالاستطاعه می‌توان شوهر را به زندان انداخت یا خیر. پاسخ به این پرسش بستگی به شرایط دارد. در حالت عادی و قبل از اثبات توانایی مالی، مرد به دلیل عدم پرداخت مهریه عندالاستطاعه زندانی نمی‌شود. زیرا اصل بر ناتوانی اوست و برخلاف مهریه عندالمطالبه، بحث اعسار در اینجا مطرح نیست.

اما اگر زن موفق شود در دادگاه توانایی مالی شوهر را ثابت کند و دادگاه حکم به پرداخت صادر نماید، در صورتی که مرد با وجود توانایی همچنان از پرداخت خودداری کند، موضوع متفاوت خواهد بود. در این حالت امتناع او «فرار از دین» تلقی می‌شود و زن می‌تواند درخواست حکم جلب و حتی حبس بدهد. بنابراین، زندان در مهریه عندالاستطاعه تنها پس از اثبات استطاعت و امتناع عمدی از پرداخت ممکن است.

مقاله مرتبط: آیا ازدواج مجدد زن حق مهریه او از ازدواج قبلی را از بین می‌برد؟

قانون جدید در مورد مهریه عندالاستطاعه چه می‌گوید؟

قوانین جدید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر نحوه مطالبه مهریه عندالاستطاعه اثر گذاشته‌اند. طبق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، امکان حبس مرد برای مهریه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه در مهریه عندالمطالبه وجود دارد. برای مازاد بر این مقدار یا در مهریه عندالاستطاعه، اثبات توانایی مالی مرد شرط اساسی است.

همچنین قانون برنامه پنجم توسعه تصریح کرده است که مطالبه مهریه باید ابتدا از طریق اداره ثبت دنبال شود و تنها در صورت ناکامی، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع گردد. این قانون مسیر مشخصی برای پیگیری حقوقی ترسیم کرده است.

از سوی دیگر، بخشنامه‌هایی نیز به دفاتر ازدواج ابلاغ شده که سردفتر موظف است هنگام عقد، تفاوت‌های میان مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه را برای زوجین توضیح دهد تا با آگاهی کامل تصمیم‌گیری کنند. این اقدام در راستای جلوگیری از بروز اختلافات و ناآگاهی‌های بعدی است.

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

تفاوت اصلی این دو نوع مهریه در زمان و شرط پرداخت است. در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان بخواهد می‌تواند مهریه‌اش را مطالبه کند و مرد تنها با اثبات اعسار از پرداخت یکجای آن معاف می‌شود. اما در مهریه عندالاستطاعه، اصل بر عدم توانایی مرد است و زن باید ثابت کند که شوهرش توانایی مالی دارد. بنابراین بار اثبات در اولی بر دوش مرد و در دومی بر دوش زن قرار دارد.

این تفاوت بنیادین باعث می‌شود فرآیند وصول مهریه عندالاستطاعه بسیار دشوارتر باشد و نیاز به آگاهی و پیگیری دقیق‌تری داشته باشد.

مقاله مرتبط: آیا پس از فوت شوهر می‌توان مهریه را مطالبه کرد؟

نقش وکیل متخصص در پرونده‌های مهریه عندالاستطاعه

پیچیدگی‌های قانونی و دشواری اثبات توانایی مالی زوج، باعث شده است که نقش وکیل در این نوع پرونده‌ها بسیار پررنگ باشد. یک وکیل متخصص می‌تواند قبل از هر اقدامی مشاوره بدهد و مسیر درست را نشان دهد. او همچنین می‌تواند دادخواست‌ها و لوایح حقوقی را به صورت مستند تنظیم کرده و مراحل اداری را تسریع کند.

علاوه بر این، وکیل تجربه لازم برای جمع آوری مدارک و شواهد را دارد و در جلسات دادگاه می‌تواند از حقوق زن به بهترین شکل دفاع کند. همکاری با یک وکیل کارکشته شانس موفقیت در چنین پرونده‌هایی را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد و از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری می‌کند.

جمع بندی

مهریه عندالاستطاعه نوعی مهریه است که پرداخت آن تنها در صورت اثبات توانایی مالی مرد امکان‌پذیر می‌شود و به همین دلیل روند مطالبه آن نسبت به مهریه عندالمطالبه دشوارتر است. زن باید ابتدا از طریق اجرای ثبت اقدام کند و در صورت نبود اموال کافی، با ارائه مدارک و شواهد در دادگاه استطاعت مالی شوهر را ثابت نماید. تا زمانی که این استطاعت به اثبات نرسیده باشد، امکان زندان یا حکم جلب وجود ندارد، اما پس از اثبات و در صورت امتناع مرد از پرداخت، ضمانت اجرای کیفری اعمال خواهد شد. آگاهی از قوانین جدید و همراهی یک وکیل متخصص می‌تواند مسیر مطالبه این نوع مهریه را هموارتر کرده و شانس موفقیت زن را افزایش دهد.

مقاله مرتبط: آیا عدم تمکین زن حق مهریه او را از بین می‌برد؟