نفقه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زن در عقد دائم است که هم در فقه اسلامی و هم در قانون مدنی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. به محض جاری شدن عقد نکاح دائم، مرد موظف به تامین تمام نیازهای متعارف زندگی همسر خود می‌شود. این وظیفه فقط یک الزام اخلاقی یا شرعی نیست، بلکه جنبه قانونی و الزام‌آور هم دارد و در صورت کوتاهی مرد، پیامدهای مدنی و کیفری در پی خواهد داشت. قانون‌گذار برای حمایت از زنان، ترک انفاق را جرم‌انگاری کرده و ضمانت اجراهای متعددی در نظر گرفته است. با این حال، پیچیدگی‌هایی مانند ارتباط نفقه با تمکین، حق حبس و موارد استثنایی، باعث صدور آرای متفاوت و بعضا متناقض در محاکم شده است.

تعریف نفقه و شرایط تعلق آن

مطابق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، نفقه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با شان زن است. این نیازها از خوراک، پوشاک و مسکن گرفته تا هزینه‌های درمانی و اثاث منزل را در بر می‌گیرد. در صورتی که زن به خادم عادت داشته باشد یا به علت بیماری و ناتوانی نیازمند کمک باشد، هزینه خادم نیز جزء نفقه محسوب می‌شود. حتی در صورت سفر، مرد موظف به پرداخت هزینه‌های مربوط به همسر است. نکته مهم آن است که وضعیت مالی خانواده زن یا توان اقتصادی مرد در تعیین اصل تکلیف به پرداخت نفقه بی‌اثر است و تنها عرف، شأن زن و شرایط اجتماعی ملاک قرار می‌گیرد.

نفقه تنها در عقد دائم بر عهده شوهر است و در نکاح موقت جز در صورت شرط ضمن عقد، چنین تکلیفی وجود ندارد. شرط مهم دیگر برای استحقاق نفقه، تمکین زن است. با این حال، مواردی مانند استفاده از حق حبس پیش از نزدیکی، وجود ضرر جانی یا شرافتی در زندگی مشترک یا ممنوعیت قانونی برای بازگشت به منزل، از استثناهایی هستند که حتی بدون تمکین کامل، حق زن به نفقه را ساقط نمی‌کنند. همچنین داشتن شغل یا درآمد مستقل، باعث سقوط این حق نمی‌شود مگر آنکه شغل زن مغایر با مصالح خانوادگی باشد و دادگاه آن را تأیید کند. برای دریافت مشاوره طلاق می توانید با وکیل های متخصص مباشر در تماس باشید.

راه‌های مطالبه نفقه

زن می‌تواند نفقه خود را از دو طریق پیگیری کند: راه حقوقی و راه کیفری.

مطالبه حقوقی نفقه

در مسیر حقوقی، زن با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف (بسته به میزان نفقه)، الزام شوهر به پرداخت نفقه را مطالبه می‌کند. نفقه گذشته، حال و حتی آینده قابل مطالبه است، هرچند در عمل دریافت نفقه آینده با دشواری‌های زیادی روبه‌روست. برای اثبات دعوا، عقدنامه، مدارک هویتی، شواهدی از توان مالی مرد و نیازهای زن، به‌همراه شهادت شهود یا مدارک بانکی قابل ارائه هستند.

اگر دادگاه حکم به پرداخت نفقه دهد و مرد از اجرای آن سر باز زند، ضمانت اجراهایی مانند توقیف اموال، صدور اجرائیه یا حتی حکم جلب مرد اعمال می‌شود. علاوه بر این، مطابق ماده ۱۱۲۹ قانون مدنی، در صورتی که مرد از پرداخت نفقه خودداری کند و امکان الزام او وجود نداشته باشد، زن می‌تواند به استناد عسر و حرج درخواست طلاق کند.

شکایت کیفری ترک انفاق

عدم پرداخت نفقه علاوه بر جنبه حقوقی، در قالب جرم ترک انفاق نیز قابل پیگیری است. ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۲ مقرر می‌دارد که اگر مرد با داشتن توان مالی، از پرداخت نفقه همسر دائم خودداری کند، به حبس تعزیری از شش ماه و یک روز تا دو سال محکوم خواهد شد. تحقق این جرم مشروط به سه شرط است: زن در تمکین باشد، مرد توانایی مالی داشته باشد و با وجود استطاعت، از پرداخت نفقه امتناع کند.

نکته قابل توجه آن است که ترک انفاق تنها مربوط به نفقه حال است و زن نمی‌تواند بابت نفقه گذشته شکایت کیفری کند. همچنین جرم ترک انفاق از جرایم قابل گذشت است و در صورت گذشت زن، پرونده مختومه می‌شود. در بسیاری از موارد نیز پرداخت‌های جزئی مرد می‌تواند در تصمیم قاضی مؤثر باشد، هرچند به طور کامل او را از مسئولیت کیفری معاف نمی‌کند.

مقاله مرتبط: تفاوت اجرت المثل و نحله

پیچیدگی‌های حقوقی و رأی وحدت رویه

از مسائل مهم در دعاوی نفقه، ارتباط میان حق حبس و ترک انفاق است. برخی دادگاه‌ها معتقد بودند اگر زن به استناد حق حبس از تمکین خودداری کند، مرد همچنان قابل تعقیب کیفری است، اما برخی دیگر برعکس نظر داشتند. نهایتا دیوان عالی کشور در رأی وحدت رویه شماره ۶۳۳ اعلام کرد که استفاده زن از حق حبس، هرچند حق مطالبه حقوقی نفقه را برای او محفوظ می‌دارد، ولی موجب تحقق جرم ترک انفاق نمی‌شود؛ چرا که در حوزه کیفری، تمکین واقعی شرط لازم است. این رأی برای تمام دادگاه‌ها لازم‌الاتباع است.

موارد معافیت مرد از پرداخت نفقه

در برخی شرایط، مرد می‌تواند از پرداخت نفقه معاف شود:

• اگر زن بدون دلیل مشروع از وظایف زناشویی خود امتناع کند و ناشزه محسوب شود.
• اگر زن منزل مشترک را بدون اجازه و بدون عذر موجه ترک کند.
• اگر زن از برقراری روابط زناشویی بدون دلیل مشروع خودداری کند.
• اگر شغل زن مخالف مصالح خانوادگی باشد و با وجود منع شوهر ادامه یابد.
• اگر مرد بتواند با اسناد کافی پرداخت نفقه را اثبات کند.
• و در نهایت، اگر دادگاه زن را ملزم به تمکین کرده و او از اجرای حکم سر باز زند.

برای دریافت وکیل دریافت مهریه می توانید با کارشناسان مباشر در ارتباط باشید.

جمع بندی

نفقه حقی است که قانون و شرع برای حمایت از زن در زندگی مشترک پیش‌بینی کرده‌اند و مرد در عقد دائم موظف به پرداخت آن است. عدم پرداخت نفقه می‌تواند پیامدهای حقوقی مانند الزام به پرداخت، توقیف اموال و حتی طلاق، و پیامدهای کیفری همچون حبس داشته باشد. با این حال، تحقق جرم ترک انفاق نیازمند تمکین زن و استطاعت مالی مرد است و شکایت کیفری تنها نسبت به نفقه حال امکان‌پذیر است. از آنجا که این موضوع دارای ظرایف فراوان حقوقی است، مشاوره با وکیل متخصص خانواده می‌تواند در احقاق حقوق زن نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. برای دریافت مشاوره حقوقی ازدواج می توانید با وکیل های متخصص مباشر در تماس باشید.