اختراع نتیجه فکر و عمل مخترع است که در قالب یک محصول صنعتی پدید می‌آید. طبق ماده ۲۶ قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات، یک مخترع می‌تواند طبق شرایط تعیین‌شده و در یک مدت زمان معین، از هر اختراع یا اکتشاف که طبق مقررات در اداره ثبت اسناد به ثبت رسیده باشد، استفاده کند. اگر اختراع خودتان را ثبت کنید، حق معنوی اختراع را مادام‌‌العمر به دست می‌آورید و می‌توانید بین ۵ تا ۲۰ سال هم مالک حق مادی آن باشید. در ادامه به طور جامع بررسی می‌کنیم که ثبت اختراع چیست و چه مراحلی دارد.

شرایط لازم برای ثبت اختراع

طبق ماده ۲ قانون ثبت اختراعات، اختراعی را می‌توان ثبت کرد که علاوه بر ابتکار و نوآوری، کاربرد صنعتی هم داشته باشد. اختراعی دارای ابتکار است که قبل از ثبت در صنعت وجود نداشته و کشف و ساخت آن هم برای مخترع، معلوم و آشکار نباشد. همچنین اختراعی دارای کاربرد صنعتی است که بتوان آن را در رشته‌ای از صنعت و خدمات ساخت و استفاده کرد. 

مدارک لازم برای ثبت اختراع

• اظهارنامه اختراع؛
• توصیف اختراع؛
• ادعانامه اختراع؛
• خلاصه توصیف اختراع؛
• نقشه و طرح اختراع در صورت وجود؛
• مدارک مثبت هویت متقاضی و مخترع؛
• مدارک حق تقدم که باید حداکثر تا ۱۵ روز پس از ثبت اظهارنامه تسلیم شوند؛
• مدارک نماینده قانونی در صورت ثبت اختراع توسط وکیل؛
• رسید پرداخت هزینه‌های قانونی ثبت.

تنظیم اظهارنامه اختراع

طبق ماده ۲ آیین‌نامه اجرایی ثبت اختراعات، تسلیم اظهارنامه به مرجع ثبت برای ثبت اختراع الزامی است. اظهارنامه ثبت اختراع جزء اوراق بهادار به شمار می‌رود و باید از طریق واحد اوراق بهادار در اداره کل ثبت تهیه و در ۳ نسخه تنظیم شود. اظهارنامه باید به زبان فارسی و بدون هرگونه خط‌خوردگی، لاگ‌گرفتگی و پارگی باشد. ارائه ترجمه مدارک غیر فارسی در ضمیمه اظهارنامه هم الزامی است و ممکن است اداره ثبت ترجمه رسمی مدارک را هم درخواست کند.

ادعای داخل اظهارنامه باید مختصر و به همراه توصیف باشد؛ توصیف در اظهارنامه باید به گونه‌ای نوشته شود که برای یک شخص با مهارت عادی در آن فن، کاملا واضح و آشکار باشد. همچنین یک روش اجرایی برای اختراع باید در اظهارنامه ذکر شود. 

راهنمای تنظیم توصیف اختراع

توصیف اختراع شامل چند بخش مختلف است که در ادامه تنظیم و نوشتن هر یک را شرح می‌دهیم.

راهنمای نوشتن عنوان اختراع

اولین بخش از توصیف اختراع، ثبت عنوان اختراع است که باید طبق نکات زیر تعیین شود:

1. عنوان اختراع باید مختصر باشد و ماهیت فنی اختراع را به شکل دقیق مشخص کند؛
2. از کلمات تجاری مانند مخفف نام شرکت‌ها یا کلمات فاقد معنای دقیق (مانند کلمه چندمنظوره) نمی‌توان در عنوان اختراع استفاده کرد؛
3. استفاده از کلماتی مانند طراحی، ساخت، جدید و نوین در عنوان ضروری نیست؛
4. استفاده از کلمه «هوشمند» در عنوان اختراع مجاز نیست و بهتر است به چگونگی این هوشمندی اشاره کنید؛
5. بهتر است از کلمات توصیف کیفی مانند «بهتر» یا «جدید» در عنوان اختراع استفاده نکنید؛
6. اگر اختراع یک محصول یا فرایند است، باید در عنوان به آن محصول یا فرایند اشاره شود.

راهنمای نوشتن زمینه فنی اختراع

پس از تعیین عنوان، زمینه فنی اختراع مربوط باید نوشته شود؛ زمینه فنی موضوع اصلی اختراع را مشخص می‌کند و هدف از بیان آن،‌ توصیف قلمرو فنی اختراع از منظر مخترع برای اداره ثبت است. پس از مشخص شدن زمینه فنی اختراع، اداره ثبت جهت جست‌وجو بر سوابق اختراع را تعیین می‌کند. نکته مهم این است که زمینه فنی را باید در یک جمله توصیف کنید؛ در نتیجه اگر اختراع‌تان یک نوآوری برای محصولات قبلی است، باید به محصولات قبلی اشاره کرده و فرایند نوآوری را مشخص کنید.

بیشتر بخوانید: تفاوت ثبت اختراع و طرح صنعتی چیست؟

راهنمای نوشتن مشکل فنی و هدف اختراع

در این بخش باید مشکل فنی که نیاز اختراع را برای‌تان ایجاد کرد، توصیف کرده و اهداف اختراع برای حل آن مشکل را شرح دهید. 

شرح وضعیت دانش پیشین

برای این که بتوانید اختراع‌تان را ثبت کنید، اختراع‌تان باید در سطح دنیا نوآوری داشته باشد. به همین باید قبل از صرف هرگونه وقت و هزینه، سوابق مرتبط را در پایگاه‌های داده ملی و بین‌المللی جست‌وجو کرده و بکر بودن اختراع‌تان را ثابت کنید. جست‌وجو باید از بین اسناد اختراع و غیر اختراع مانند مقالات و پایان‌نامه‌ها انجام شود و نزدیک‌ترین و شبیه‌ترین سوابق موجود به اختراع، در سند توصیف تک تک معرفی شوند.

سوابق موجود باید یک به یک معرفی شده و ویژگی‌های‌شان به اختصار ذکر شوند. همچنین می‌توانید تفاوت‌ها و برتری‌های اختراع خودتان نسبت به این سوابق را در متن توصیف بنویسید. متن توصیف سوابق موجود نباید مانند مقالات‌، پایان‌نامه‌ها و فهرست‌وار باشد و باید تمام سوابق به شکل اختصاصی معرفی شوند.

شما می‌توانید از منابع زیر، اظهارنامه‌های اختراع و اختراعات ثبت‌شده پیشین را جست‌وجو کنید:

1. http://ipm.ssaa.ir/Search-Invention
2. http://patentscope.wipo.int/search/en/structuredSearch.jsf
3. https://worldwide.espacenet.com/beta
4. http://www.uspto.gov/patents/process/search/index.jsp
5. https://patents.google.com
6. http://www.freepatentsonline.com/search.html
7. https://www.lens.org/lens/

ارائه راه حل برای مشکل فنی و شرح دقیق اختراع

توصیفات ارائه‌شده در این بخش باید به قدری کامل باشند که یک شخص ماهر در فن مربوط، بتواند با استفاده از توصیفات و نقشه‌های فنی اختراع، محصول را مجددا تولید کند. به همین دلیل این بخش پراهمیت‌ترین بخش توصیف اختراع به شمار می‌رود و باید حاوی توصیف کامل، واضح و مبسوط از اختراع، مرحله به مرحله و از صفر تا صد باشد. 

اگر اختراع‌تان یک دستگاه است، باید تمام قطعات موثر در آن را به طور کامل معرفی کرده و نحوه قرارگیری اجزا در کنار یک‌دیگر، نحوه نصب و نحوه عملکرد آن قطعات را با جزئیات کامل شرح دهید. فرض کنید می‌خواهید نحوه فعالیت و قطعات اختراع را بدون این که تصویری از آن در دسترس باشد، به یک شخص دیگر توضیح دهید. در روند توصیف دقیق اختراع باید قطعات مورد نظر را به تصویرشان در فایل نقشه اختراع ارجاع دهید.

توجه کنید که تنها ادعاهایی توسط اداره ثبت تایید می‌شوند که در توصیف اختراع به طور کامل به آن‌ها اشاره شده باشد. اگر بخشی از ویژگی‌های فنی اختراع به طور موثر و کامل توصیف نشوند، حتی اگر گواهی ثبت اختراع را دریافت کنید، از حمایت قانونی برای آن ویژگی‌ها برخوردار نمی‌شوید. 

توصیف اشکال و نقشه‌ها

در این بخش باید اشکال مختلف موجود در فایل نقشه اختراع مانند نمای جانبی و نمای پرسپکتیو از کل اختراع را شرح دهید.

تنظیم ادعانامه اختراع

ادعانامه یکی از مهم‌ترین اسناد ثبت اختراع از لحاظ فنی و حقوقی است. یک اختراع باید دارای ویژگی‌های زیر باشد: 

• جدید بودن در جهان؛
• دارا بودن کاربرد صنعتی؛
• دارای ابتکار قابل ملاحظه.

هر ادعایی که نوشته می‌شود، باید به گونه‌ای هر سه شرایط بالا را رعایت کند. در فایل ادعای اختراع باید عناصری را که حمایت از آن‌ها را درخواست دارید، در قالب فنی مشخص کنید. هر اختراع می‌تواند شامل چند ادعا باشد و همه ادعاها باید شرایط زیر را برآورده کنند:

• تعدادشان معقول باشد؛
• صریح باشند؛
• فراتر از اطلاعات توصیف اختراع نباشند؛
• ویژگی‌های فنی مثبت اختراع را بیان کند.

شیوه نگارش ادعانامه اختراع

1. در فایل ادعانامه فقط باید ادعاها را با شماره‌گذاری بنویسید؛ ادعای شماره یک ادعای مستقل است که در آن باید کلیت ادعا را بیان کنید و در ادعاهای وابسته بعدی باید جزئیات فنی اختراع را با ارجاع به ادعای مستقل بنویسید. هر درخواست ثبت حداقل دارای یک ادعای مستقل است و با توجه موضوع می‌تواند چند ادعای مستقل هم داشته باشد.
2. هر شماره از ادعاها باید به شکل کامل و با چند جمله مرتبط به هم نوشته شوند و تنها یک بار از نقطه و در پایان هر ادعا استفاده شود. 
3. ادعا محل نوشتن ویژگی‌ها، مزایا و کاربردهای اختراع نیست و تکنیک‌هایی که باعث بروز مزایا می‌شوند، باید ذکر شوند.
4. ادعاها نباید فراتر از اطلاعات موجود در فایل توصیف باشند و تمام ادعاها باید از این فایل استدلال شوند. هماهنگی تنگاتنگی باید بین فایل ادعانامه و توصیف اختراع وجود داشته باشد.
5. از ذکر مشخصات هویتی مخترعین یا جمله‌هایی مانند «اینجانب ادعا می‌کنم که…» خودداری شود.
6. فایل ادعا نمی‌تواند شامل مواردی مانند تکنیک ساخت و اجزاء اختراع باشد.

تنظیم خلاصه توصیف اختراع

خلاصه‌ای از اختراع را باید در این بخش و حداکثر در چند خط تا ۲۰۰ کلمه ذکر کنید. خلاصه اختراع شامل چند جمله کوتاه است و شامل زمینه فنی، مشکلی که اختراع برطرف می‌کند و راه حل اختراع برای آن می‌شود. با این حال بسیاری از اشخاص به اشتباه به توصیف کاربردها و مزایای اختراع خود در فایل خلاصه می‌پردازند. 

راهنمای فایل نقشه اختراع

1. نقشه‌ها باید روی کاغذ با دوام و سایز A4 فقط با مداد مشکی پررنگ و با استفاده از ابزارهای فنی نقشه‌کشی ترسیم شوند. حداکثر حاشیه اوراق از بالا و راست ۲.۵ سانتی‌متر، از چپ ۱.۵ و از پایین ۱ سانتی‌متر است؛
2. نقشه‌ها باید وضوح کافی برای تکثیر و تصویربرداری را داشته باشند؛
3. تمام عناصر باید مقیاس داشته باشند اما در صورت لزوم می‌توان بخشی از نقشه را برای فهم بهتر هدف اختراع، برجسته‌تر کرد؛
4. نقشه‌ها باید تا حد امکان به شکل عمودی ترسیم شوند؛
5. اعداد و نشانه‌های داخل نقشه باید کاملا خوانا باشند؛
6. نشانه‌های موجود در نقشه‌ها باید به گونه‌ای باشند که بتوان در توصیف اختراع به آن‌ها ارجاع داد؛
7. صفحات نقشه باید شماره‌گذاری شوند؛
8. نقشه‌ها نمی‌توانند شامل توضیحات باشند مگر فقط در جداول و نمودارها؛
9. اگر نقشه‌ها، جداول و نمودارها بیش‌تر از یک صفحه باشند؛ باید نشانه‌های مستقل از شماره صفحات داشته و کاملا به هم مرتبط باشند.

مراحل ثبت اختراع به شکل اینترنتی

1. ورود به سایت ثبت اختراع به آدرس iripo.ssaa.ir؛
2. انتخاب گزینه اظهارنامه ثبت اختراع از بخش میز خدمات الکترونیک؛
3. ثبت اطلاعات متقاضی و نماینده قانونی؛
4. ثبت ضمائم و مدارک مورد نیاز؛
5. پرداخت هزینه‌های لازم، دریافت رسید و ثبت نهایی درخواست؛
6. دریافت کد رهگیری برای پیگیری‌های آینده.

آن‌چه که از این مقاله آموختیم:

برای ثبت اختراع به اسناد مختلفی مانند ادعانامه، فایل توصیف، فایل نقشه‌ها و اظهارنامه ثبت اختراع نیاز دارید. تنظیم این اسناد از نظر فنی و حقوقی اهمیت بالایی دارند و بهتر است این کار را با کمک یک وکیل متخصص انجام دهید. همچنین قبل از شروع روند ثبت اختراع، باید سوابق پیشین مربوط به اختراع را بررسی کرده و از جدید و ابتکاری بودن اختراع اطمینان حاصل کنید. اگر صاحب یک ایده جدید برای اختراع هستید و نمی‌دانید از کجا شروع کنید، می‌توانید از وکلای حرفه‌ای فعال در مباشر مشاوره تخصصی دریافت کنید.

سوالات متداول

ثبت اختراع چه شرایطی دارد؟

یک اختراع باید جدید و ابتکاری بوده و در صنعت هم کاربرد داشته باشد. 

مدارک لازم برای ثبت اختراع چیست؟

اظهارنامه، ادعانامه، توصیف اختراع و نقشه‌ها بخشی از مهم‌ترین مدارک مورد نیاز برای ثبت اختراع هستند.