در قوانین خانواده در ایران، برای حمایت از زنان پس از طلاق یا جدایی، روش های حقوقی مختلفی پیش‌بینی شده است. دو نمونه مهم از این روش ها اجرت المثل ایام زوجیت و نحله هستند. هرچند هر دو با هدف جبران زحمات زن در زندگی مشترک طراحی شده‌اند، اما از نظر مبانی قانونی، شرایط تعلق و نحوه مطالبه تفاوت‌های اساسی دارند. بسیاری از زنان به دلیل ناآگاهی از این تفاوت‌ها، هنگام جدایی بخشی از حقوق خود را از دست می‌دهند. در این نوشتار تلاش می‌کنیم اجرت المثل و نحله را با زبان ساده، همراه با شرایط، شیوه محاسبه و خطاهای رایج بررسی کنیم.

اجرت المثل ایام زوجیت چیست؟

اجرت المثل در ساده‌ترین تعریف، همان دستمزدی است که زن بابت کارهایی که در خانه همسر انجام داده اما شرعاً یا قانونا وظیفه‌اش نبوده، دریافت می‌کند. قانون مدنی در ماده ۳۳۶ و تبصره الحاقی آن تصریح کرده است که اگر کسی به دستور دیگری کاری انجام دهد که عرفاً برای آن اجرت تعیین می‌شود، می‌تواند مزد خود را مطالبه کند مگر اینکه قصد رایگان داشته باشد.

این کارها می‌تواند شامل آشپزی، نظافت، شست‌وشو، مراقبت از فرزندان، شیردهی یا حتی مدیریت امور خانه باشد. انجام این امور از نظر عرف طبیعی به نظر می‌رسد، اما قانون آنها را وظیفه زن نمی‌داند. بنابراین اگر زن این کارها را به درخواست یا با رضایت همسر انجام دهد، مستحق دریافت اجرت المثل خواهد بود. برای دریافت مشاوره طلاق می توانید با وکیل های متخصص مباشر در تماس باشید.

شرایط دریافت اجرت المثل

برای اینکه زن بتواند اجرت المثل بگیرد، باید شرایطی وجود داشته باشد. کارهای انجام‌شده نباید جزء وظایف شرعی یا قانونی زن باشند. همچنین این اقدامات باید به دستور یا خواست شوهر انجام شده باشند. مهم‌تر از همه، زن نباید قصد رایگان بودن کارها را داشته باشد. قانون فرض را بر این گذاشته که زن قصد رایگان نداشته و مرد باید خلاف آن را اثبات کند. هرچند مطالبه اجرت المثل معمولاً هنگام طلاق مطرح می‌شود، اما زن می‌تواند حتی در دوران زندگی مشترک نیز با ارائه دادخواست جداگانه آن را مطالبه کند.

مقاله مرتبط: مهریه عندالاستطاعه چیست؟

نحوه محاسبه اجرت المثل

مبلغ اجرت المثل از پیش تعیین‌شده یا ثابت نیست و دادگاه برای مشخص کردن آن از کارشناسان رسمی دادگستری کمک می‌گیرد. کارشناس با در نظر گرفتن عواملی مانند مدت زندگی مشترک، حجم کارهایی که زن انجام داده، تعداد فرزندان، جایگاه اجتماعی زن، وضعیت مالی مرد و عرف جامعه، مبلغی را پیشنهاد می‌کند. قاضی دادگاه در نهایت بر اساس این نظر و شرایط پرونده، حکم پرداخت را صادر می‌کند. برای دریافت وکیل دریافت مهریه می توانید با کارشناسان مباشر در ارتباط باشید.

نحله چیست؟

نحله در لغت به معنای بخشش و هدیه است. در حقوق خانواده، نحله مبلغی است که دادگاه در زمان طلاق، برای جبران زحمات زن و حمایت مالی از او در نظر می‌گیرد. برخلاف اجرت المثل که بر پایه دستمزد واقعی کارهای زن تعیین می‌شود، نحله یک کمک مالی است که قاضی به صلاحدید خود و متناسب با توان مالی مرد مشخص می‌کند.

مبنای حقوقی نحله

نحله نخستین بار در تبصره ۶ قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق پیش‌بینی شد و اکنون ماده ۵۸ قانون حمایت خانواده به آن پرداخته است. فلسفه آن این است که اگر زن شرایط دریافت اجرت المثل را نداشته باشد، ولی طلاق به درخواست مرد باشد، دادگاه بتواند با تعیین نحله، از زن حمایت مالی کند.

شرایط تعلق نحله

نحله فقط در موارد خاص به زن تعلق می‌گیرد. طلاق باید به درخواست مرد باشد و زن در ایجاد آن نقشی نداشته باشد. همچنین نحله زمانی مطرح می‌شود که زن واجد شرایط اجرت المثل نباشد. این مبلغ صرفاً هنگام طلاق قابل مطالبه است و در طول زندگی مشترک چنین حقی وجود ندارد. از سوی دیگر، نحله فقط در عقد دائم قابل پرداخت است و در عقد موقت چنین امکانی وجود ندارد. در بسیاری از پرونده‌ها، زمانی که مهریه عندالمطالبه زن ناچیز است، دادگاه برای رعایت انصاف نحله را در نظر می‌گیرد.

برخلاف اجرت المثل، نحله نیاز به کارشناسی ندارد. قاضی دادگاه با بررسی وضعیت مالی مرد، مدت زندگی مشترک، شرایط زن، تعداد فرزندان و سطح زندگی مشترک، مبلغی عادلانه را تعیین می‌کند. این مبلغ در عمل انعطاف‌پذیرتر از اجرت المثل است و بیشتر بر پایه انصاف و توان مالی مرد محاسبه می‌شود. برای دریافت مشاوره آنلاین طلاق توافقی می توانید به صورت رایگان فرم دریافت مشاوره حقوقی را پر نمایید.

تفاوت‌های اصلی اجرت المثل و نحله

گرچه هدف هر دو حمایت از زن است، اما تفاوت‌های زیادی دارند. اجرت المثل دستمزدی است که زن بابت کارهای غیرواجب خود در منزل شوهر دریافت می‌کند، در حالی که نحله هدیه‌ای است که دادگاه برای جبران زحمات زن در زمان طلاق تعیین می‌نماید. اجرت المثل می‌تواند حتی در طول زندگی مشترک مطالبه شود، اما نحله فقط در زمان طلاق تعلق می‌گیرد.

محاسبه اجرت المثل به کمک کارشناسان رسمی دادگستری انجام می‌شود و باید میزان کار زن و شرایط زندگی دقیقاً بررسی شود. در مقابل، نحله بر اساس نظر مستقیم قاضی و با توجه به وضعیت مالی مرد تعیین می‌شود. همچنین این دو قابل جمع نیستند؛ یعنی زن نمی‌تواند همزمان هم اجرت المثل بگیرد و هم نحله.

مواردی که زن هیچ‌یک از این دو را دریافت نمی‌کند

در برخی شرایط زن مستحق دریافت هیچ‌یک از این دو نهاد حمایتی نخواهد بود. اگر زن از وظایف زناشویی خود سر باز زند و ناشزه شناخته شود، یا بدون دلیل موجه زندگی مشترک را ترک کرده باشد، معمولاً حقی در این زمینه نخواهد داشت. همچنین اگر مرد ثابت کند زن کارها را با قصد رایگان انجام داده، اجرت المثل منتفی خواهد شد.

در مواردی که طلاق به درخواست زن باشد، اصولاً نحله و اجرت المثل به او تعلق نمی‌گیرد مگر در موارد استثنایی مانند اثبات عسر و حرج. همچنین اگر زن نتواند کارهای انجام‌شده را اثبات کند یا رابطه زوجیت به طور رسمی ثبت نشده باشد، دادگاه این حقوق را برای او در نظر نخواهد گرفت.

مزایا و کاربردهای اجرت المثل و نحله

• حمایت مالی از زن پس از طلاق و جلوگیری از بی‌پشتوانه ماندن او
• جبران بخشی از زحمات زن در خانه و تأیید ارزش کارهای خانگی در نظام حقوقی
• ایجاد تعادل حقوقی میان زن و مرد در زمان جدایی
• نقش بازدارنده برای مردان در طلاق‌های بی‌دلیل یا غیرمنصفانه
• امکان مطالبه مستقل اجرت المثل حتی در دوران زندگی مشترک

خطاها و اشتباهات رایج در مطالبه

• تصور غلط بسیاری از زنان که اجرت المثل فقط در زمان طلاق قابل مطالبه است، در حالی که در طول زندگی مشترک هم می‌توان آن را خواست.
• ارائه ناقص مدارک و دادخواست که باعث رد یا تأخیر در رسیدگی می‌شود.
• این اشتباه رایج که زن فکر کند می‌تواند هم اجرت المثل بگیرد و هم نحله، در حالی که قانون چنین اجازه‌ای نمی‌دهد.
• ناآگاهی از اهمیت شواهد مانند شهادت شهود یا مدارک زندگی مشترک که برای اثبات حق ضروری هستند.

نقش مشاوره حقوقی

با توجه به پیچیدگی‌های قانونی این موضوع، مشورت با وکیل متخصص خانواده اهمیت فراوانی دارد. یک وکیل می‌تواند بهترین استراتژی را برای طرح دعوا ارائه دهد، مدارک را کامل کند و در دادگاه از حقوق زن دفاع نماید. بسیاری از زنان تنها به دلیل ناآگاهی یا اشتباه در تنظیم دادخواست، حقوق مهمی مانند اجرت المثل یا نحله را از دست می‌دهند.

مقاله مرتبط: ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه

جمع بندی

اجرت المثل و نحله دو نهاد حمایتی مهم در نظام حقوق خانواده ایران هستند که به منظور جبران زحمات زن و حمایت مالی از او در زمان طلاق پیش‌بینی شده‌اند. اجرت المثل بر مبنای دستمزد واقعی کارهای زن در زندگی مشترک تعیین می‌شود، در حالی که نحله هدیه‌ای است که دادگاه به تشخیص خود و متناسب با توان مالی مرد می‌پردازد. این دو قابل جمع نیستند و هر کدام شرایط خاصی دارند. آگاهی دقیق از تفاوت‌ها و مشورت با متخصصان حقوقی می‌تواند نقش مهمی در حفظ حقوق زنان ایفا کند و مانع از تضییع آنها در فرآیند طلاق شود. برای دریافت مشاوره حقوقی ازدواج می توانید با وکیل های متخصص مباشر در تماس باشید.