ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی ایران یکی از مقرراتی است که به زوجین اجازه می‌دهد در هنگام عقد نکاح یا هر عقد لازم دیگر، شروطی را درج کنند تا حقوق و تعهدات متقابل خود را به صورت شفاف تعیین نمایند. این ماده نه تنها به تعادل حقوقی میان زن و مرد کمک می‌کند، بلکه زمینه را برای کاهش اختلافات زناشویی، حمایت از حقوق زنان و تطبیق ساختار سنتی خانواده با نیازهای جامعه امروز فراهم می‌سازد. از مهم‌ترین آثار این ماده می‌توان به امکان اعطای وکالت در طلاق به زن، درج شروط مالی و غیرمالی مانند حق تحصیل، اشتغال یا تعیین محل سکونت و همچنین محدود کردن اقتدار مطلق مرد در طلاق اشاره کرد.

معرفی ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی

ماده ۱۱۱۹ به زوجین اختیار می‌دهد که هر شرطی را، به شرط آنکه مخالف مقتضای عقد نباشد، در عقد ازدواج بگنجانند. این ماده بیان می‌کند که اگر شرط شود شوهر در صورت ازدواج مجدد، غیبت طولانی، ترک نفقه، سوءقصد به جان زن یا سوء رفتار شدید، متعهد گردد، زن بتواند به عنوان وکیل و حتی وکیل در توکیل، پس از اثبات موضوع در دادگاه، خود را مطلقه سازد. این رویکرد در حقیقت پاسخی به خلاهای حقوقی در حمایت از زنان و تلاشی برای کاستن از اختلافات خانوادگی است. برای دریافت مشاوره آنلاین طلاق می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

شروط ضمن عقد نکاح و شرایط اعتبار آن‌ها

شروط ضمن عقد، تعهداتی هستند که در زمان عقد یا حتی پس از آن با توافق زوجین درج می‌شوند و می‌توانند موضوعات مالی و غیرمالی را دربر گیرند. برای اعتبار آن‌ها چهار شرط اصلی لازم است: مخالفت نداشتن با مقتضای عقد نکاح، مشروع و قانونی بودن، صراحت و روشنی در بیان و کامل بودن از نظر جزئیات. از سال ۱۳۶۰ به بعد، شورای عالی قضایی دوازده شرط پیشنهادی را در عقدنامه‌ها گنجانده است که هدفشان حمایت از حقوق زن و ایجاد تعادل در زندگی مشترک است. امضای این شروط به معنای پذیرش آن‌هاست و در صورت امضا نشدن، هیچ الزامی برای زوجین ایجاد نمی‌شود. علاوه بر این، امکان درج شروط پس از عقد نیز از طریق دفاتر اسناد رسمی وجود دارد. برای دریافت مشاوره آنلاین طلاق توافقی می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

مثال‌هایی از شروط معتبر

ماده ۱۱۱۹ چند نمونه شرط را ذکر می‌کند که می‌تواند منجر به اعطای وکالت در طلاق به زن شود؛ مانند ازدواج مجدد شوهر، ترک نفقه یا سوءرفتار غیرقابل تحمل. با این حال، نمونه‌های دیگری نیز در عمل به کار می‌روند که عبارت‌اند از:

• حق ادامه تحصیل زن بدون نیاز به اجازه شوهر
• حق اشتغال در هر شغلی به شرط آنکه منافی مصالح خانوادگی نباشد
• حق تعیین محل سکونت
• حق خروج از کشور با وکالت بلاعزل شوهر
• حق حضانت فرزندان پس از طلاق
• شرط تنصیف اموال در صورت جدایی به درخواست مرد
• تنظیم نحوه پرداخت مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه)

برای دریافت مشاوره آنلاین ازدواج می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

آثار حقوقی شرط ضمن عقد

یکی از مهم‌ترین آثار شروط ضمن عقد، اعطای وکالت در طلاق به زن است. باید توجه داشت که حق طلاق در نظام حقوقی ایران به طور ذاتی در اختیار مرد است، اما ماده ۱۱۱۹ این امکان را فراهم می‌سازد که زن به موجب شرط ضمن عقد به عنوان وکیل شوهر، خود اقدام به طلاق کند. این وکالت می‌تواند دو شکل داشته باشد:

• وکالت بلاعزل: که زن در هر زمان می‌تواند از آن استفاده کند و شوهر حق عزل ندارد.
• وکالت مشروط: که تنها در صورت تحقق شروط خاصی مانند خشونت، اعتیاد یا ترک نفقه قابل اجراست.

در حالت دوم، زن باید تحقق شرط را در دادگاه اثبات کند و این موضوع روند دادرسی را طولانی‌تر می‌سازد. همچنین برای انجام مراحل قانونی طلاق، زن موظف است برای شوهر خود وکیل دادگستری تعیین کند، حتی اگر شوهر در دادگاه حاضر نشود.

آثار اثبات شرط و اختیارات مالی زن

پس از اثبات شرط در دادگاه و صدور گواهی عدم امکان سازش، زن به عنوان وکیل شوهر می‌تواند طلاق را ثبت کند. حدود اختیارات زن در مسائل مالی، از جمله مهریه، بستگی مستقیم به مفاد وکالت‌نامه دارد. در برخی موارد، وکالت با شرط بخشش بخشی از مهریه همراه است، اما در موارد دیگر زن می‌تواند هم مهریه و هم سایر حقوق مالی مانند نفقه و اجرت‌المثل را مطالبه کند.

برای دریافت مشاوره آنلاین دریافت مهریه می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

تفسیر فقهی و حقوقی ماده ۱۱۱۹

این ماده مبتنی بر فقه اسلامی تدوین شده و تنها شروطی را معتبر می‌داند که مخالف مقتضای عقد نباشند. شروطی مانند شرط عدم مهریه در عقد دائم، شرط عدم رابطه جنسی مطلق، شرط واگذاری کامل حق طلاق به زن، یا شرط ولایت مادر بر فرزندان باطل هستند. در مقابل، بسیاری از فقها اعطای وکالت در طلاق یا شرط عدم ازدواج مجدد را معتبر می‌دانند، هرچند اختلاف نظرهایی نیز در این زمینه وجود دارد. همچنین، تبصره ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی در کنار ماده ۱۱۱۹ توانسته است از اقتدار مطلق مرد در طلاق بکاهد و فضای متعادل‌تری در حقوق خانواده ایجاد کند.

نکات اجرایی و کاربردی ماده ۱۱۱۹

نکات اجرایی و کاربردی ماده ۱۱۱۹ شامل:

• ثبت رسمی شروط در عقدنامه یا سند جداگانه الزامی است تا قابلیت استناد در دادگاه داشته باشد.
• باید بین “حق طلاق” (مختص مرد) و “وکالت در طلاق” (قابل اعطا به زن) تفاوت قائل شد.
• وکالت در طلاق می‌تواند مشروط یا بلاعزل باشد.
• حتی با داشتن وکالت، زن برای ثبت طلاق باید وکیل دادگستری برای شوهر معرفی کند.
• مطالبه مهریه بستگی به متن وکالت‌نامه دارد.
• توصیه می‌شود زوجین قبل از امضای شروط، با وکیل متخصص خانواده مشورت کنند.
• ادعای بی‌اطلاعی مرد از مفاد شروط امضا شده پذیرفته نمی‌شود.
• در عمل، طلاق توافقی با وکالت در طلاق در مدت حدود دو تا سه هفته قابل انجام است.

مقاله مرتبط: ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی چیست؟

جمع بندی

ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی ایران بستری حقوقی فراهم می‌آورد تا زوجین بتوانند در قالب شروط ضمن عقد، حقوق و تعهدات خود را شفاف‌سازی کنند و از بروز بسیاری از اختلافات بعدی جلوگیری نمایند. این ماده ضمن حفظ چارچوب‌های فقهی و قانونی، ابزارهایی همچون اعطای وکالت در طلاق، حق تحصیل، اشتغال و سایر حقوق اجتماعی را در اختیار زنان قرار می‌دهد و تا حدی از اقتدار مطلق مرد در طلاق می‌کاهد. اعتبار این شروط وابسته به قانونی بودن و عدم مخالفت با مقتضای عقد است و در صورت رعایت این شرایط، قابلیت استناد در دادگاه را دارند. بنابراین ماده ۱۱۱۹ را می‌توان تلاشی هوشمندانه برای ایجاد توازن میان سنت و نیازهای نوین جامعه دانست؛ توازنی که هدف اصلی آن حمایت از حقوق زنان، استحکام نهاد خانواده و کاهش تنش‌های حقوقی پس از ازدواج و طلاق است.

مقاله مرتبط: مدارک لازم برای اثبات ترک انفاق چیست؟

سوالات متداول

چه شروطی در ضمن عقد معتبر نیستند؟

شروطی که مخالف مقتضای عقد نکاح، مخالف قوانین آمره یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشند، اعتبار ندارند. نمونه‌های آن شامل شرط عدم مهریه در عقد دائم، شرط عدم رابطه جنسی مطلق، شرط خیار در نکاح، شرط توارث در ازدواج موقت و شرط واگذاری کامل حق طلاق به زن است.

زن چگونه می‌تواند از وکالت در طلاق استفاده کند؟

اگر وکالت بلاعزل باشد، زن می‌تواند در هر زمان به دادگاه مراجعه و بدون نیاز به رضایت شوهر درخواست طلاق دهد. اما در صورت مشروط بودن وکالت، ابتدا باید تحقق شروط در دادگاه اثبات شود و سپس با انتخاب وکیل برای شوهر، مراحل قانونی طی گردد.

آیا شروط ضمن عقد می‌توانند شامل حق طلاق شوند؟

بله، اما به شکل «وکالت در طلاق» و نه واگذاری کامل «حق طلاق». مرد می‌تواند به زن وکالت بدهد تا در شرایط تعیین‌شده یا به صورت مطلق، اقدام به طلاق کند. این وکالت، ابزاری حقوقی است که امروزه نقش مهمی در حمایت از حقوق زنان دارد.

مقاله مرتبط: شرایط دوازده‌گانه عقدنامه چیست؟