طلاق خلع به عنوان یکی از نهادهای ویژه در نظام حقوقی ایران برای حل اختلافات خانوادگی در شرایطی که زن از شوهر خود به شدت بیزار است و ادامه زندگی برای او غیرقابل تحمل می‌شود. قانون‌گذار در ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی، این نوع طلاق را تعریف کرده و شرایط آن را مشخص نموده است. اهمیت طلاق خلع در این است که برخلاف بسیاری از طلاق‌ها که به درخواست مرد یا بر اساس عسر و حرج زن انجام می‌شود، در اینجا ابتکار عمل در دست زن است و او با بخشیدن مالی تحت عنوان «فدیه» رضایت شوهر را برای جدایی جلب می‌کند. بررسی ابعاد مختلف این ماده از منظر فقهی، حقوقی و اجتماعی نشان می‌دهد که طلاق خلع پاسخی است به نیاز واقعی زنان در شرایط خاص، اما در اجرا با چالش‌ها و ابهاماتی نیز همراه است.

معرفی ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی

ماده ۱۱۴۶ مقرر می‌دارد: «طلاق خلع آن است که زن به واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد، طلاق بگیرد.» در ادبیات عمومی این طلاق با جمله مشهور «مهرم حلال، جانم آزاد» شناخته می‌شود.

در این نوع طلاق، زن برای رهایی از زندگی مشترک مالی را به شوهر می‌بخشد. این مال که «فدیه» یا «عوض» نامیده می‌شود، می‌تواند عین مهریه، معادل آن یا حتی بیشتر و کمتر از میزان مهر باشد. نکته مهم این است که طلاق خلع برخلاف طلاق توافقی، یک قرارداد ساده نیست، بلکه یک نهاد حقوقی با آثار و احکام ویژه است که در فقه اسلامی نیز ریشه دارد. برای دریافت مشاوره آنلاین طلاق می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

شرایط تحقق طلاق خلع

تحقق طلاق خلع منوط به وجود چند شرط اساسی است که قانون‌گذار و فقها بر آن تاکید کرده‌اند.

وجود کراهت زن نسبت به شوهر

اصلی‌ترین رکن طلاق خلع، کراهت زن از شوهر است. این کراهت باید واقعی و جدی باشد و ادامه زندگی را برای زن غیرقابل تحمل سازد. کراهت می‌تواند ذاتی باشد؛ مانند نپسندیدن ظاهر یا اخلاق مرد، یا عارضی باشد؛ مانند ازدواج مجدد زوج، بی‌توجهی به نفقه، یا رفتارهای نامناسب در زندگی خانوادگی.

یکی از مسائل بحث‌برانگیز این است که آیا صرف ادعای زوجه در دادگاه مبنی بر وجود کراهت کافی است یا باید دلایل عینی ارائه شود. برخی حقوقدانان معتقدند که بیان لفظی کافی است، اما گروهی دیگر تاکید دارند که کراهت باید باطنی و ناشی از شرایط واقعی زندگی باشد. دیدگاه دوم منطقی‌تر به نظر می‌رسد زیرا مانع سوءاستفاده احتمالی از این نهاد می‌شود. برای دریافت مشاوره آنلاین ازدواج می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

بذل مال توسط زن به شوهر

شرط دوم طلاق خلع، بذل مال است. زن باید مالی را به شوهر ببخشد تا رضایت او به طلاق جلب شود. این مال می‌تواند مهر، معادل آن یا حتی بیشتر و کمتر باشد. همچنین، می‌تواند به شکل نقدی، عین مال، دین یا حتی منفعت مانند بخشش اجرت شیردهی فرزند باشد.

این بذل ماهیت تملیکی دارد، یعنی پس از وقوع طلاق، شوهر مالک آن مال می‌شود. رضایت شوهر به دریافت مال و اجرای صیغه طلاق نیز در این میان شرط مهمی است. برای دریافت مشاوره آنلاین دریافت مهریه می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

اهلیت زوجین

زن باید اهلیت لازم برای بذل مال داشته باشد زیرا بخشش مال یک عمل حقوقی و مالی است. اما شوهر حتی اگر سفیه باشد می‌تواند طلاق خلع بدهد، چراکه طلاق ماهیتی غیرمالی دارد. در خصوص زنان صغیر (زیر ۹ سال) امکان طلاق خلع وجود ندارد و ولی یا قیم نیز نمی‌تواند به این شکل آنان را مطلقه کند، اما اگر زن مجنون باشد، ولی یا قیم می‌تواند به نمایندگی از او اقدام نماید.

مقاله مرتبط: ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی چیست؟

تفاوت طلاق خلع با سایر انواع طلاق

تفاوت طلاق خلع با سایر انواع طلاق را در ادامه بررسی کرده ایم:

تمایز طلاق خلع و مبارات

در طلاق خلع، کراهت یک‌طرفه و فقط از سوی زن است. در طلاق مبارات، کراهت متقابل و از هر دو طرف وجود دارد و در خلع، فدیه می‌تواند هر میزان باشد؛ در مبارات، فدیه نباید از میزان مهریه بیشتر باشد.

تفاوت با طلاق رجعی و بائن

طلاق خلع از نوع طلاق بائن است؛ بنابراین شوهر در مدت عده حق رجوع ندارد، نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد (مگر در صورت بارداری) و رابطه ارث‌بری میان طرفین قطع می‌شود. با این حال، اگر زن تا پایان عده از بذل مال خود رجوع کند، طلاق بائن به رجعی تبدیل می‌شود و مرد حق رجوع پیدا خواهد کرد.

تفاوت با طلاق توافقی

طلاق توافقی بر اساس توافق کامل دو طرف بر همه مسائل مالی و غیرمالی انجام می‌شود، اما طلاق خلع اساساً بر پایه کراهت زن و بذل مال است. در توافقی امکان رجوع یا سازش بیشتر است، در حالی که در خلع چنین امکانی جز با رجوع زن به فدیه وجود ندارد. برای دریافت مشاوره آنلاین طلاق توافقی می توانید با کارشناسان مباشر در تماس باشید.

دیدگاه‌های فقهی و حقوقی در مورد طلاق خلع

فقه اسلامی به صراحت طلاق خلع را پذیرفته است. فلسفه آن، پیشگیری از تداوم زندگی همراه با نفرت و تنفر شدید است که می‌تواند موجب فساد خانوادگی و اجتماعی شود. بسیاری از فقها، شرط تحقق خلع را وجود کراهت واقعی می‌دانند. درباره فدیه نیز تقریباً اجماع وجود دارد که میزان آن محدودیت خاصی ندارد و توافق طرفین ملاک است.

در حقوق موضوعه نیز دکترین متنوعی مطرح است: برخی آن را مشابه طلاق توافقی دانسته‌اند و برخی دیگر معتقدند که خلع نهادی مستقل است. همچنین بحث شده است که طلاق خلع برای زن نوعی «حق» به شمار می‌رود که می‌تواند با بذل مال از قید زوجیت رها شود.

طلاق خلع آثار متعددی بر روابط زوجین دارد.

• حقوق مالی: زن با بذل مال، از بخشی یا تمام حقوق مالی خود صرف‌نظر می‌کند. نفقه در ایام عده به او تعلق نمی‌گیرد مگر باردار باشد.
• حضانت فرزندان: حضانت بر اساس قوانین مربوطه و معمولاً تا هفت سالگی با مادر است. با این حال، مسائل حضانت و ملاقات غالباً از پرچالش‌ترین موضوعات پس از طلاق خلع محسوب می‌شوند.
• فرایند اجرایی: زن باید دادخواست خود را به دادگاه خانواده ارائه دهد و کراهت و فدیه را ذکر کند. پس از طی جلسات مشاوره و حل اختلاف، در صورت عدم سازش، دادگاه گواهی عدم امکان سازش صادر می‌کند. این گواهی سه ماه اعتبار دارد.
• وکالت در طلاق: مرد می‌تواند به زن یا دیگری وکالت دهد تا در قبال بذل مال معین، زن را مطلقه سازد.

مقاله مرتبط: مدارک لازم برای اثبات ترک انفاق چیست؟

نتیجه گیری

ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی با تعریف طلاق خلع، یکی از روش‌های مهم حمایت از زنان را در اختیار نظام حقوقی قرار داده است. این ماده با پذیرش نقش فعال زن در رهایی از زندگی مشترک، نقطه تمایزی مهم در حقوق خانواده به شمار می‌رود. هرچند در اجرا، مسائلی مانند ابهام در اثبات کراهت یا فشار اجتماعی بر زنان برای بخشش مهریه وجود دارد، اما در مجموع طلاق خلع فرصتی است برای بازگرداندن آرامش به زندگی فردی و پیشگیری از تداوم یک رابطه ناسالم. برای کارآمدتر شدن این نهاد، اصلاح برخی ابهامات قانونی و تقویت حمایت‌های اجتماعی از زنان مطلقه ضروری به نظر می‌رسد.

مقاله مرتبط: ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی

سوالات متداول

آیا زن می‌تواند بدون کراهت، مالی بذل کرده و طلاق بگیرد؟

خیر، شرط اساسی کراهت زن از شوهر است. بدون وجود آن طلاق خلع محقق نمی‌شود.

آیا مقدار مالی که زن می‌بخشد محدود است؟

خیر، می‌تواند کمتر، مساوی یا بیشتر از مهریه باشد.

تفاوت خلع با رجعی، مبارات و توافقی چیست؟

خلع بائن است و کراهت زن شرط اصلی آن است؛ در مبارات کراهت دوطرفه و فدیه محدود است؛ در رجعی امکان رجوع مرد بدون عقد جدید وجود دارد؛ و در توافقی همه چیز بر پایه توافق جامع طرفین است.

مقاله مرتبط: شروط دوازده‌گانه عقدنامه چیست؟