مهریه یکی از حقوق مالی و شرعی زن در ازدواج است که از همان لحظه جاری شدن عقد به مالکیت او درمی‌آید. اما در ایران، با توجه به شرایط اقتصادی و مشکلات اجتماعی ناشی از عدم پرداخت مهریه، قانون‌گذار در سال‌های اخیر برای مدیریت این مسئله دست به اصلاحاتی زده است. مهم‌ترین تغییر قانونی در این زمینه، تصویب ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده در سال ۱۳۹۱ بود که بحث «۱۱۰ سکه» را وارد نظام حقوقی کشور کرد. این قانون نه‌تنها باعث سوءتفاهم‌های فراوان در جامعه شد، بلکه همچنان پرسش‌های زیادی درباره سقف مهریه، امکان زندان و نحوه وصول مهریه برای زوجین مطرح است.
قانون ۱۱۰ سکه مهریه چیست؟
بسیاری تصور می‌کنند که بر اساس قانون جدید، سقف مهریه در ایران ۱۱۰ سکه است و بیشتر از این تعداد قابل ثبت یا اجرا نیست. در حالی که واقعیت متفاوت است. قانون هیچ محدودیتی برای تعیین مقدار مهریه در نظر نگرفته و زن و مرد می‌توانند هر میزان مهریه‌ای را که توافق کنند در عقدنامه بنویسند. نکته اصلی اینجاست که ضمانت اجرای کیفری برای مهریه صرفاً تا سقف ۱۱۰ سکه وجود دارد.
به زبان ساده‌تر، اگر مرد مهریه تا ۱۱۰ سکه را نپردازد و نتواند در دادگاه ثابت کند که توانایی مالی ندارد، امکان صدور حکم جلب و حتی حبس او وجود دارد. اما در مورد مقدار بیشتر از ۱۱۰ سکه، زن برای دریافت آن باید اموالی از مرد را معرفی کرده و توانایی مالی او را ثابت کند. در این حالت، قانون دیگر حکم زندان برای مرد صادر نمی‌کند و فقط از طریق توقیف اموال می‌توان طلب را وصول کرد.
تفاوت‌های مهریه تا ۱۱۰ سکه و بیش از آن
تفاوت اصلی میان این دو حالت، در نحوه اجرا و بار اثبات مالی است. برای مهریه تا ۱۱۰ سکه، اصل بر توانایی مالی مرد قرار داده شده و اگر او مدعی ناتوانی باشد باید اعسار خود را در دادگاه ثابت کند. در مقابل، برای مهریه بیش از ۱۱۰ سکه اصل بر ناتوانی مرد است و زن باید استطاعت مالی او را اثبات کند.
همچنین ضمانت اجرای کیفری تنها تا همین سقف اعمال می‌شود. یعنی زن برای دریافت ۲۰۰ یا ۳۰۰ سکه مهریه، فقط می‌تواند ۱۱۰ سکه نخست را با پشتوانه امکان صدور حکم جلب مطالبه کند و برای باقی، صرفاً راه حقوقی معرفی اموال یا درآمد همسرش پیش روی او قرار دارد. بنابراین، ۱۱۰ سکه به‌نوعی مرز میان مهریه‌ای است که ضمانت کیفری دارد و مهریه‌ای که تنها ضمانت حقوقی خواهد داشت.
مقاله مرتبط: مهریه عندالاستطاعه چیست؟
روند قانونی مطالبه مهریه چگونه است؟
مطالبه مهریه امروزه از طریق دو مرجع اصلی انجام می‌شود: اداره ثبت و دادگاه خانواده. قانون جدید، اولویت را به اداره ثبت داده است. زن باید ابتدا از دفترخانه‌ای که عقد در آن ثبت شده تقاضای صدور اجرائیه کند. پس از ابلاغ اجرائیه به شوهر، او ده روز مهلت دارد تا بدهی را بپردازد یا اموالی معرفی کند. اگر این اتفاق نیفتد، زن می‌تواند اموال او مثل ملک، خودرو یا حساب بانکی را برای توقیف معرفی کند. البته برخی دارایی‌ها مثل منزل مسکونی متعارف یا ابزار کار که جزء «مستثنیات دین» محسوب می‌شوند، قابل توقیف نیستند.
اگر ظرف دو ماه مالی شناسایی نشود یا اداره ثبت ظرف شش ماه موفق به وصول مهریه نگردد، زن می‌تواند با دریافت گواهی مربوطه به دادگاه خانواده مراجعه کند. در دادگاه، قاضی پس از بررسی شرایط، درباره الزام به پرداخت یا پذیرش اعسار مرد تصمیم‌گیری خواهد کرد.
مقاله مرتبط: مهریه عندالمطالبه چیست؟
اعسار و تقسیط مهریه
یکی از مهم‌ترین موضوعات در قانون ۱۱۰ سکه، بحث اعسار است. اگر مرد توان پرداخت یک‌جای مهریه را نداشته باشد، می‌تواند در مهلت قانونی به دادگاه مراجعه و دادخواست اعسار ثبت کند. او باید مدارکی از وضعیت مالی خود، شامل لیست اموال، گردش حساب بانکی و استشهادیه حداقل دو شاهد را ارائه دهد. در صورت پذیرش دادگاه، مهریه به صورت اقساط پرداخت می‌شود.
با این حال، اگر مرد اقساط تعیین‌شده را نپردازد، زن می‌تواند مجدداً برای وصول طلب اقدام کند و حتی حکم جلب او را تا سقف همان ۱۱۰ سکه بگیرد. این موضوع باعث شده است که بسیاری از مردان به‌جای تحمل زندان، به پرداخت تدریجی مهریه تن دهند.
نگاه اجتماعی و فرهنگی به قانون ۱۱۰ سکه
قانون ۱۱۰ سکه علاوه بر جنبه‌های حقوقی، بازتاب‌های اجتماعی گسترده‌ای داشته است. بر اساس نتایج یک افکارسنجی ملی در سال ۱۴۰۱، بیش از ۶۰ درصد مردم مهریه را نوعی پشتوانه مالی برای زن می‌دانند، اما بیش از ۷۰ درصد معتقدند دریافت آن برای زنان دشوار است. همچنین نزدیک به ۴۰ درصد افراد تعیین سقف قانونی برای مهریه را راهی مناسب برای کنترل این پدیده می‌دانند.
میانگین مهریه‌ای که مردم مناسب می‌دانند حدود ۹۴ سکه است؛ رقمی که نشان می‌دهد نگرش جامعه به سمت تعیین مهریه‌های منطقی‌تر در حرکت است. در عین حال، هنوز بسیاری از خانواده‌ها مهریه‌های سنگین را نشانه احترام یا تضمین امنیت مالی دختر خود می‌دانند، هرچند در عمل دریافت چنین مهریه‌هایی با دشواری‌های جدی روبه‌روست.
مقاله مرتبط: تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
جمع‌بندی
قانون ۱۱۰ سکه سقف مهریه نیست، بلکه فقط محدودیتی برای ضمانت اجرای کیفری آن ایجاد کرده است. زن همچنان می‌تواند کل مهریه را مطالبه کند، اما برای بیش از ۱۱۰ سکه باید توانایی مالی مرد را ثابت نماید. در مقابل، مرد برای جلوگیری از زندان باید در صورت ناتوانی مالی، به‌موقع دادخواست اعسار بدهد تا مهریه قسط‌بندی شود. این قانون تلاش کرده است میان حقوق زن و حمایت از مردانی که توانایی مالی ندارند تعادل ایجاد کند، اما همچنان چالش‌های حقوقی و فرهنگی بسیاری در جامعه باقی مانده است. بهترین راهکار برای زوجین، تعیین مهریه‌ای منطقی و معقول و در صورت نیاز، استفاده از مشاوره حقوقی پیش از هر اقدام قضایی است.
مقاله مرتبط: آیا پس از فوت شوهر می‌توان مهریه را مطالبه کرد؟
