مهریه یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در عقد نکاح است که قوانین مدنی و شرعی بر آن تاکید دارند. با توجه به شرایط اقتصادی و افزایش چشمگیر قیمت سکه در سال‌های اخیر، پرداخت مهریه به چالش جدی برای بسیاری از زوج‌ها تبدیل شده است. این وضعیت باعث افزایش تعداد پرونده‌های قضایی، زندانیان مهریه و شکل‌گیری طرح‌های اصلاحی در مجلس شده است. قانون جدید اعسار و قسط‌بندی مهریه در سال ۱۴۰۴ با هدف ایجاد تعادل میان حقوق زنان و توان مالی مردان، کاهش آمار زندانیان و جلوگیری از فشارهای اقتصادی سنگین بر خانواده‌ها تدوین شده است. در این مقاله، جزئیات کامل این قانون، شرایط و مراحل اعسار، نحوه تقسیط و ضمانت‌های اجرایی پرداخت مهریه را بررسی خواهیم کرد. برای دریافت مشاوره مهریه می توانید با کارشناسان مباشر در ارتباط باشید.
قانون جدید اعسار و قسط بندی مهریه؛ معرفی و اهداف اصلاحات
در حقوق مدنی ایران، «اعسار» به شرایطی گفته می‌شود که فرد غیر تاجر به دلیل نداشتن دارایی کافی یا دسترسی نداشتن به اموال خود، توان پرداخت بدهی‌ها یا هزینه دادرسی را نداشته باشد. این وضعیت در فقه با عنوان «افلاس» شناخته می‌شود. فرد مُعسر برخلاف شخص ورشکسته، محجور نیست و اختیار تصرف در اموالش را دارد. طرح دعوای اعسار فقط برای اشخاص حقیقی غیرتاجر امکان‌پذیر است و تجار یا اشخاص حقوقی باید روند ورشکستگی را پیگیری کنند. مهریه نیز بر اساس قوانین مدنی و برگرفته از احکام شرعی، یک حق مالی برای زن محسوب می‌شود که از لحظه عقد مالک آن خواهد بود و می‌تواند در هر زمان آن را مطالبه کند.
این حق به‌صورت یک تعهد مالی الزام‌آور بر عهده شوهر قرار می‌گیرد. افزایش قیمت سکه و شرایط اقتصادی سال‌های اخیر باعث شده پرداخت مهریه‌های بالا برای بسیاری از مردان دشوار شود و همین امر تعداد زندانیان مهریه را افزایش داده است. در بسیاری از پرونده‌ها، کارکرد مهریه از پشتوانه مالی به ابزاری در مذاکرات ازدواج یا طلاق تغییر کرده است. اصلاحات قانونی در این زمینه با هدف کاهش تعداد زندانیان مهریه، حمایت از بنیان خانواده و ایجاد توازن میان حقوق زن و توان مالی مرد در حال پیگیری است. این اصلاحات به دنبال جلوگیری از فشار مالی غیرمنطقی بر زوجین و کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از حبس بدهکاران است.
مقاله مرتبط:
شرایط اعسار از پرداخت مهریه در قانون ۱۴۰۴
طبق قانون نحوه محکومیت‌های مالی مصوب ۱۳۹۴، اصل بر اعسار فرد مدعی است، مگر اینکه طرف مقابل بتواند دارایی یا توان مالی او را اثبات کند. این موضوع زمانی نقض می‌شود که مدارکی از دارایی یا درآمد قبلی زوج وجود داشته باشد. اعسار معمولا با شهادت دو مرد عادل یا اقرار طلبکاران تایید می‌شود. مستثنیات دین شامل اموالی است که قانون اجازه توقیف آن‌ها را نمی‌دهد، مانند:
- منزل مسکونی با ارزش متعارف
- وسایل ضروری زندگی
- مواد غذایی مورد نیاز خانواده
- ابزار کار مورد نیاز برای امرار معاش
- تلفن ضروری
اگر زوج اموالی خارج از این موارد داشته باشد، زوجه می‌تواند نسبت به توقیف آن‌ها اقدام کند و در این صورت امکان قسط‌بندی وجود ندارد مگر اینکه ارزش اموال کمتر از مبلغ مهریه باشد.
مقاله مرتبط:
اقساط مهریه؛ شرایط، مدارک و حداکثر مدت زمان تقسیط
تقسیط مهریه در صورتی انجام می‌شود که زوج نتواند کل مبلغ را یکجا بپردازد و پرداخت آن موجب عسر و حرج شود. در این شرایط، دادگاه با بررسی وضعیت مالی و خانوادگی، میزان و تعداد اقساط را مشخص می‌کند. مدارک لازم برای دادخواست اعسار شامل فهرست کامل اموال منقول و غیرمنقول، حساب‌های بانکی، مطالبات از دیگران و لیست کلیه نقل و انتقالات مالی یک سال گذشته است. همچنین، شهادت حداقل دو مرد عادل برای تایید اعسار ضروری است. در صورت پذیرش اعسار، قاضی مبلغ پیش‌قسط و فاصله زمانی بین اقساط را مشخص می‌کند. این فاصله می‌تواند ماهانه، چند ماه یا حتی سالانه باشد و محدودیت زمانی مشخصی در قانون ذکر نشده است.
سقف ۱۱۰ سکه؛ ضمانت اجرایی و تفاوت مهریه تا بیش از ۱۱۰ سکه
بر اساس قانون حمایت خانواده، وصول مهریه تا ۱۱۰ سکه مشمول ضمانت اجرای کیفری است و در صورت عدم پرداخت، امکان حبس وجود دارد مگر اینکه اعسار ثابت شود. برای مهریه بیش از ۱۱۰ سکه، زن باید توان مالی مرد را ثابت کند و در این حالت ضمانت‌های کیفری محدود می‌شود. طرح کاهش سقف کیفری به ۱۴ سکه هنوز تصویب نشده و در حال بررسی در مجلس است.
نحوه ارائه دادخواست اعسار و مدارک لازم در سال ۱۴۰۴
مهریه از دو طریق مطالبه می‌شود:
- مراجعه به دفتر ثبت ازدواج و درخواست صدور اجراییه
- طرح دادخواست در دادگاه خانواده
پس از صدور اجراییه، زوج باید ظرف ۱۰ روز مبلغ را پرداخت یا دادخواست اعسار بدهد. در غیر این صورت، زوجه می‌تواند تقاضای توقیف اموال یا اجرای مجازات قانونی کند. دادخواست اعسار باید شامل اعلام نداشتن اموال و درآمد کافی و ارائه فهرست کامل دارایی‌ها باشد. شهادت دو مرد عادل نیز برای تایید اعسار الزامی است.
مقاله مرتبط:
نحوه بررسی وضعیت مالی زوج در دادگاه خانواده
دادگاه با بررسی درآمد، اموال، گردش حساب، نقل و انتقالات گذشته و هزینه‌های زندگی، توان مالی زوج را ارزیابی می‌کند. در صورت نیاز، تعیین مصادیق مستثنیات دین به کارشناس ارجاع می‌شود.
تاثیر درآمد و هزینه‌های زندگی بر میزان اقساط مهریه
قاضی با توجه به درآمد، هزینه‌ها و تعداد افراد تحت تکفل، اقساط را تعیین می‌کند. هدف این است که اقساط با توان مالی مرد متناسب باشد و موجب فشار بیش از حد نشود.
ضمانت اجرای پرداخت اقساط مهریه و عواقب عدم پرداخت
عدم پرداخت به‌موقع اقساط یا پیش‌قسط می‌تواند منجر به حبس، توقیف حقوق یا اموال و حتی جریمه تأخیر شود. طبق اصلاحات جدید، در صورت اثبات اعسار، حبس حذف شده و ممکن است نظارت از طریق پابند الکترونیکی جایگزین شود.
امکان تعدیل و تجدیدنظر در میزان اقساط با توجه به تغییر شرایط مالی یا تورم
در صورت تغییر شرایط اقتصادی یا افزایش شدید قیمت سکه، امکان درخواست تعدیل اقساط یا تمدید مدت پرداخت وجود دارد و دادگاه موظف است سریعا بررسی کند.
مقاله مرتبط:
جمع بندی
قانون جدید اعسار و قسط‌بندی مهریه در سال ۱۴۰۴ تلاش می‌کند با ایجاد توازن میان حق قانونی زن و توان مالی مرد، از یک سو حقوق زنان را حفظ کرده و از سوی دیگر از فشار اقتصادی و حبس غیرضروری زوج جلوگیری کند. بر اساس این قانون، امکان تقسیط مهریه در صورت اثبات اعسار، تعدیل اقساط با تغییر شرایط اقتصادی، و استفاده از ضمانت‌های اجرایی مانند توقیف اموال یا نظارت الکترونیکی برای بدهکاران پیش‌بینی شده است. همچنین، سقف ۱۱۰ سکه همچنان مبنای ضمانت کیفری باقی مانده، هرچند طرح کاهش آن به ۱۴ سکه در حال بررسی است. دانستن این قوانین می‌تواند به زوجین کمک کند تا با شناخت حقوق و تکالیف خود، در مسیر حل اختلافات مالی و خانوادگی، تصمیم‌های دقیق‌تر و منطقی‌تری بگیرند.
سوالات متداول
آیا قانون مهریه تا نیمه سال ۱۴۰۴ تغییر اساسی داشته است؟
خیر، تا نیمه نخست سال ۱۴۰۴ تغییرات بنیادی در قانون مهریه صورت نگرفته و اصلاحات فعلی صرفاً در قالب طرح‌هایی در مجلس در دست بررسی است.
آیا حبس برای عدم پرداخت مهریه همچنان وجود دارد؟
بله، برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه امکان صدور حکم حبس وجود دارد مگر اینکه اعسار زوج ثابت شود.
آیا کاهش سقف کیفری مهریه به ۱۴ سکه تصویب شده است؟
خیر، طرح کاهش سقف کیفری مهریه به ۱۴ سکه هنوز به صورت رسمی تصویب نشده و در مرحله بررسی قرار دارد.
آیا سقف کل مهریه در قانون محدود شده است؟
خیر، قانون محدودیتی برای کل میزان مهریه تعیین نکرده و مبلغ مهریه به توافق زوجین بستگی دارد.
آیا زن می‌تواند در زمان پرداخت اقساط مهریه اموال جدید مرد را توقیف کند؟
بله، در مدت پرداخت اقساط، اگر مرد اموالی داشته باشد که جزو مستثنیات دین نباشد، زوجه حق توقیف آن‌ها را دارد.
آیا تقسیط مهریه باعث از بین رفتن حق حبس زن می‌شود؟
خیر، طبق رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، تقسیط مهریه به دلیل اعسار زوج، حق حبس زن را از بین نمی‌برد.
آیا تصویب قانون کاهش سقف مهریه به ۱۴ سکه تعهد پرداخت کل مهریه را از بین می‌برد؟
خیر، تصویب این قانون صرفاً جنبه کیفری مهریه را محدود می‌کند و زوج همچنان موظف به پرداخت تمام مهریه طبق حکم دادگاه خواهد بود.
